Miskruiers (Family Scarabaeidae)

Size: Length 5-50mm.
Colour: Black, brown or metallic bronze, blue or green.
Habitat: From arid desert to tropical forest.

To the ancient Egyptians the scarab or dung beetle was sacred. It is certainly a beneficial scavenger, and southern Africa has a rich supply of these insects: there are about 300 species in the Scarabaeidae family, varying greatly in size, appearance and habits. The typical scarab beetle belongs to the subfamily Scarabaeinae.

Common to these species is the habit of rolling dung into a ball. The completed ball is often many times larger and heavier than the beetle, which may then roll this precious food store energetically for several metres before burying it in a hole it digs in the ground. Mating takes place in this bridal chamber, and in due course the female lays an egg in a hollow at the side of the ball of dung. When the white grub hatches, it begins feeding on the nutritious dung store.

Some species breed above ground within a dung pad. The female lays her egg inside a small piece of the dung, then rolls this into a ball that remains within the dung pad while the larva hatches. A third type of dung beetle excavates a nest beneath a dung heap, with a tunnel connecting the two.

Generally dung beetles transport their dung pellets by pushing them backwards with their hindlegs. But the flightless species of the Namib Desert grips the pellet with its hindlegs and drags it forwards.

There are dung beetles that augment their diet by eating carrion – the flesh of dead animals. Others feed on the fungus that develops on decaying vegetable matter, and some have a taste for wild mushrooms.

Vrugtetorre (Subfamily Cetoniinae)

Size: Length 10-70mm.
Colour: Most fruit beetles are brilliantly coloured. One common species (Pachnoda) is black, with rows of bright yellow patches on the wing-cases; another is green, with yellow bordering the wing-cases.
Habitat: Orchards, flowerbeds, beehives.

Fruit beetles are strong fliers and can cause fruit and flower mayhem during the course of their day’s foraging. At night, they repair to special ‘sleeping trees’ or else bury themselves in the soil at the foot of the very plants they have been ravaging.

Roses are among the flowers most at risk, hence the name ‘rose beetle’ given to the genus Pachnoda. Almost any soft, ripe fruits, including apricots, peaches, plums and pawpaws, are also attacked; thebeetle bores into the fruit to extract thejuices. Some fruit beetles enjoy honey, fearlessly entering beehives in search of it. This species also destroys wasp nests. And there are beetles of this family that feed on tree sap.

There are also some insect-eating species regarded as beneficial. One of these likes the poisonous yellow aphids found on milkweed plants; another makes a meal of the soft brown scale insects on citrus trees.

The larvae of fruit beetles feed on decaying vegetable debris and on plant roots. The female of Pachnoda sinuata takes a trick from the dung beetle: she makes several little balls of dung (or compost) and then lays an egg in each of them. The tiny larvae that hatch feed on the contents of these balls, before transforming themselves into pupae. You may find up to a dozen of these little dung balls attached to one another within the warm, moist intimacy of an aromatic manure heap or pile of compost, or in a well-fertilised flowerbed.

Glimwurms en vuurvliegies (Family Lampyridae)

Size: Length 5-25 mm.
Colour: Dark brown, tan or black.
Habitat: Woods, ditches, lawns; also in forests, bushy areas and near vleis.

Neither worms nor flies, these insects are, in fact, beetles. The family is represented by two main subfamilies: Lampyrinae and Luciolinae. The end of the abdomen lights up at night as a result of a chemical reaction between a luminous substance, luciferin, contained in the tail, and an oxidizing enzyme, luciferase, in the blood. Cells filled with tiny crystals act as reflectors. Since the light is confined to the visible part of the spectrum (that is, there is no infrared or ultraviolet), virtually no energy-wasting heat is generated.

The luminescence enables the sexes to locate each other. Among glow-worms it is the female who literally holds a torch for her mate as she radiates a steady glow. She is up to 25 mm long and wingless. She looks rather like a larva or a worm, although in the Luciolinae the females are winged. Male glow-worms have wings and resemble fireflies . Communication between the sexes is similar to that of toktokkies, and results in mating.

Both male and female Luciolinae are winged, and in this genus the male’s light signals are brighter than the female’s. He is a flasher � or, more accurately, a flickerer � as he flies through the dark, and can control the flash frequency of his signal.

Different firefly species emit different light signals -and these visual IDs are sufficient, it seems, to prevent crossbreeding among species. In southern Africa there are about 30 different species of fireflies. The larvae of these insects closely resemble the female glow-worm.

Liewenheersbesies (Family Coccinellidae)

Size: Length 0,5-12mm.
Colour: A bright, shiny yellow or red, with a pattern of black dots or crescent-shaped markings.
Habitat: Plants that are infested with aphids, mealy bugs and other pests. Cultivated crops including cucumbers, potatoes and maize.

At an early age we are taught to admire this pretty little beetle, and most species are certainly worthy of our protection since they feed, both in the larval stage and as adults, on aphids, a garden pest. Their bright colouring is, in fact, a warning to birds and other predators to keep clear. If you pick up a ladybird and manhandle it, it secretes a bitter, yellow, unpleasant-tasting liquid from between the joints of its legs.

The female lays her cluster of 20-30 yellow, elongated eggs on the underside of a leaf, conveniently close to an aphid colony. When the little, black six-legged larvae emerge they sink their sharp jaws into the aphids and suck out their vital juices. Prominent yellow or white markings develop on the growing larvae, which eventually leave their food source to pupate from a stone.

Without the action of predacious insects such as the red-and-black ladybird beetle, the aphid population would soon overrun gardens and cultivated crops. As it happens, most ladybirds are beneficial pest-controllers – but there is one subfamily of them, the Epilachninae, that are regarded as pests themselves: these are vegetarians, and they attack the leaves of a wide range of crops, especially those of the cucumber family.

Langhoringkewers (Family Cerambycidae)

Size: Length 8-75mm.
Colour: A great variation, nocturnal species being grey, brown or black; flower-eaters are brightly coloured.
Habitat: Trees, shrubs, herbaceous plants.

This family is distributed throughout the southern African subregion. ‘Long-horned’ refers to the long antennae (often longer than the body) of this large family of beetles, of which there are over 800 species in southern Africa alone. Most of them are woodborers, with enormously powerful jaws that can chomp through the hardest of woods. Fortunately, most species are interested only in weakened or dying branches and trees. By speeding up the breakdown of this wood and allowing the nutrients within it to be returned to the soil, the beetle actually performs a useful natural function.

But there are long-horned beetles that damage healthy trees and are regarded as pests. Ceroplesis thunbergi attacks wattles. Other trees at risk include willows, fig trees and orange trees. The larvae of many such long-horned beetles feed on freshly cut logs.

The long-horned beetle population is controlled in a macabre way, for the larvae are cannibals. After several of them have hatched from a group of eggs, they eat one another – until the survivors are so few and far apart that no further damage can be done. Even so, the surviving grubs take pains to avoid the burrows of their peers as they tunnel through the wood, turning in a different direction when approaching another burrow. It is thought that one of the ways by which they can detect another grub’s presence is by means of microscopic sense organs scattered over their bodies, that are sensitive to airborne vibrations.

If you hold a long-horned beetle between your fingers it is apt to emit a pathetic little noise halfway between a creak and a squeak. It is made when the back of the neck rubs against a roughened area between the bases of the wing-cases – but its purpose remains obscure.

Oogpisters (Family Carabidae; Anthia and related genera)

Size: Length 3-60 mm.
Colour: Black, often with white, yellow and red patches on the thorax or elytra (wing-cases).
Habitat: Widespread, but most abundant in the drier parts.

As their name implies, nearly all ground beetles are incapable of flight; but they are agile runners, and if threatened they rely mainly on their speed to escape. However, they have also developed a very effective form of chemical defence. Ground beetles of the genus Anthia and related genera secrete an abdominal substance of some organic acid, for example formic acid, which they are able to squirt out in a strongjet at an attacker.

The jet has a range of up to 30cm and can blind a small domestic animal if it is not treated immediately. The substance can also harm the human eye, and causes severe pain if it touches human skin. The Afrikaans name for the beetle, ‘eye-shooter’, draws attention to its defensive technique.

Don’t pick up this beetle with bare hands – it can give you a deep bite. The wing-cases of the Anthia ground beetle are fused together, and the membranous wings that normally would lie underneath have disappeared.

Light-coloured spots on the wing-cases advertise the fact that the beetle is unpalatable. They also alert potential predators to its vigorous defence mechanisms.

Ground beetles prey on insects, including such pests as grasshoppers and caterpillars. They are fierce hunters, searching for prey at random. Some species go so far as to defend their ‘territory’ against other beetles wishing to use the same hunting ground.

Renosterkewers (Subfamily Dynastinae)

Size: Length 10-45 mm.
Colour: Black or brown.
Habitat: Found generally on decaying wood and plant matter; compost heaps.

An unmistakable feature of the rhinoceros beetle is the rhino like horn that adorns the head of the male, making him look so top-heavy that he seems in constant danger of toppling over. The species with the longest horns, Oryctes boas, uses horns as weapons when two males do battle. This species is the largest and most widely distributed of the 60 different species recorded in southern Africa. (The southern African rhinoceros beetle cannot compare in size to specimens found in Central and South America, where this unusual-looking insect can grow to a length of 17,5cm!)

These insects have squat, lozenge-shaped bodies with protruding heads, although the bases of the antennae cannot be seen from above. They are nocturnal, and occasionally you may see one of them flying haphazardly towards a light source to which they are attracted. Beetles that have collided with a light – or a lighted window – may fall to the ground, where they lie stunned for some time before pursuing their flight again.

The larvae of rhinoceros beetles, which are white and very large are usually found in manure heaps or piles of humus, where they develop into pupae without the protective covering of a cocoon. The larvae of some species feed on plant roots, while the adult beetles nip through the stems of young shoots just below ground-level. Because of these disconcerting habits, both larvae and beetles are regarded as serious pests on cultivated land and also on lawns in particular the genus Heteronychus. Heteronychus licas damages sugar cane, while H. arator, the black maize beetle, attacks maize, potatoes and pineapples.

Toktokkies (Family Tenebrionidae; Psammodes and related genera)

Size: Length up to 65mm.
Colour: Black or dark brown.
Habitat: More arid, warmer areas, with sandy soil and little ground cover.

These conspicuous members of the large family of darkling beetles are stout, heavy-bodied and wingless, with a tough outer casing. Their habit of knocking loudly on the ground at intervals has given their name to a children’s game (knocking on front doors and then running away). The beetle makes the noise by raising its abdomen and then bringing it down on the surface of the ground several times in quick succession.

The tapping is a form of communication between both sexes. The male initiates the tapping and is answered by a receptive female. After a prolonged exchange of signals, the pair finally make contact and mate. The females lay single eggs, each about 6mm long, which they place in a shallow hollow in the ground. The long, yellow larvae that hatch live in the soil.

The mature toktokkie beetle scavenges on a variety of plant and animal debris. The Tenebrionidae family to which this insect belongs is very large, with at least 3 500 species in southern Africa.

In the Namib Desert some species survive by collecting dew from specially excavated trenches which trap moisture from banks of fog rolling in from the Atlantic Ocean. Others in the same area drink by doing a ‘head-stand’, thereby allowing condensed dew to trickle into their mouths. The Namib is also home to the fastest running beetle in the world, a Tenebrionid that scurries across the scorching sands at lightning speed. Another species boasts the longest legs in the world.

Waterkewers (Family Dytiscidae)

Size: Length up to 40mm.
Colour: Bodies pale yellow to black, or green-black with yellow margins.
Habitat: Freshwater pools and ponds where there is little or no current. The beetles are often attracted in large numbers to artificial lights.

Water beetles swim below the surface and are beautifully streamlined for doing so. When they wish to breathe they swim to the surface. The beetle comes up end-first, and an air bubble is then trapped between the two elytra (wing-cases) and the abdomen. Equipped with this new aqualung, the beetle can dive again.

Among the water beetles, the large species of Cybister is very common. It is a fierce predator of aquatic insects, small fish and tadpoles. It also owns a useful arsenal of defensive weapons, including a sharp, backward-projecting spine on its underside that can draw blood. Glands in its neck can emit a foul-smelling white fluid capable of temporarily stunning fish and frogs. Two anal glands secrete an ammonia like fluid that is discharged with a tiny explosion.

To propel itself in the water Cybister uses its powerful hindlegs, which carry stiff brown bristles. These legs can be ‘operated’ like oars: on the backward kick the bristles ‘feather’ out, offering a wide surface of resistance to the water, but when the legs are pulled back before the next stroke they are turned at an angle, so that the bristles lie flat.

Like other aquatic beetles, for example the whirligig beetle, Cybister flies well and covers large distances during the evening in the search for other bodies of water. But on land it is awkward and ill-equipped.

Kalanders (Family Curculionidae)

Size: Length 1-60mm.
Colour: Usually brown or black, and often with a camouflage pattern of other colours. The largest weevils have pink or red spots.
Habitat: An extensive range of plants, including many cultivated crops such as citrus, fines, tobacco and maize, as well as stored grains.

Weevils make up the largest beetle family in the world. There are more than 2 500 species in southern Africa alone. They are characterised by a snout or ‘ rostrum’ at the front of the head. Among different species the snout varies enormously in shape and size – from short and squat to long and narrow.

The female cycad weevil, Antliarrhinus zamiae, has a threadlike extension three times the length of her body; with it she bores into an ovule (seed) in a cycad cone, lays an egg, and shoves it to the end of the tunnel that she has made.

The leaf-rolling weevil has a short snout, and so the female resorts to other means to protect her egg. Like an origami enthusiast, she cuts out a portion of leaf and, using her legs, folds it into a neat little container into which she deposits her egg. The leaf is both protection and, in due course, food. The larvae of weevils have no legs and therefore cannot forage on the external surface of plants; invariably they develop within the plant tissue.

Weevils are commonly regarded as pests. They are perhaps most notorious for destroying stored grain. The dark red Brachycerus obesus is about 25 mm long and enjoys feeding on the newly emerged leaves of garden bulbs, including those of the gladiolus and lily.

Weevils are unusual in that they owe part of their colour to the presence of small scales which can be rubbed off.

Waterhondjies (Family Gyrinidae)

Size: Length 3-18mm.
Colour: Shiny black or grey, with a paler border to the wing-cases and back in some species.
Habitat: Freshwater pools in gently flowing streams (in which the current bears the whirligig beetle’s diet of dead or drowning insects).

Whirligig beetles are wonderfully equipped for their aquatic life. The body is smooth and streamlined; the four rearmost legs are fringed with bristles and act as efficient paddles; the front pair of legs is longer than the others and is used to catch prey or, when necessary, to cling to submerged objects.

The most remarkable adaptation is the whirligig’s dual-vision eyes. Each eye is divided into two sections, an upper part for air vision and a lower part for underwater vision. The upper part is situated on top of the head, with the lower beneath it, giving the effect of four eyes.

Whirligigs swim in groups on the surface of the water, waiting for the current to deliver their dinner. Any insect trapped on the water film is seized and consumed with relish. When alarmed, the beetles will speed up their characteristic twirling locomotion and, as a last resort, will dive below the surface, still moving around in agitation. A small silver air bubble trapped under the wing-cases serves as the whirligig’s life-support system, enabling it to breathe underwater for some time.

There are about 53 species of whirligig beetles in southern Africa, most of which can fly well. Their occasional flights take them on expeditions to other pools.

The female lays eggs in neat rows on submerged vegetation. The centipede-like larvae that hatch breathe underwater through 10 pairs of feathery gills, and feed on small insects on the bottom of the pool.

Kaapse padlopertjie (Homopus areolatus)

Size: Length (m) 10cm, (f) 11,5cm.
Colour: Each shield of the carapace is olive-green or yellowish green, with a reddish brown centre and a narrow dark brown or black border. Sometimes the carapace of adult males shades to an almost uniform orange-brown.
Habitat: From coastal fynbos to drier grassy habitats.

This tiny tortoise has earned its name, padloper – road-walker: it has a habit of taking to the road when it goes for a stroll – oblivious of the fact that by doing so it dices with death. Fortunately, the species is not so rare that its wanderings into the highways and byways will lead to its extinction; in fact it is relatively common in the southern coastal areas of the Cape Province.

The upper jaw of the Cape padloper ends in a hooked beak, especially noticeable in males, and rather like a parrot’s – hence one of its alternative names: parrot-beaked tortoise. The beak is used for foraging and fighting. Another name, ‘areolated tortoise’, refers to the distinctive patterning of the shields, which form three rows of ‘areolas’ or greenish circles on the carapace.

Finally, the generic name Homopus derives from the Greek for ‘same-footed’, a reference to the fact that the tortoise has four claws on each of its four feet � unlike nearly all tortoises, which have five claws on the front feet and four on the back feet.

The Cape padloper gives no trouble to farmers or home gardeners, for it feeds almost exclusively on indigenous vegetation. Two to four hard-shelled oval eggs are laid by the female at intervals during her reproductive period. The eggs, buried and covered over in the usual tortoise way, take about five to seven months to incubate.

Helmwaterskilpad (Pelomedusa subrufa)

Size: Length 22-32cm.
Colour: The carapace (uppershett) varies from greyish brown to olive-brown or blackish, while the plastron (under-shell) can be blackish or more usually has symmetrical yellow and reddish or dark brown markings. In young specimens the outer edge of the carapace is marked with yellow.
Habitat: In or near ponds and vleis throughout southern Africa, even if this water is only seasonal.

Although the helmeted, or Cape, terrapin is a strong swimmer and very much at home in the water, you will often see it on terra firma. It enjoys basking on a mud bank, and can travel across land at quite a brisk pace. It reacts to danger in such circumstances by emitting an offensive odour from stink glands on the flanks at the base of each leg; the smell is, quite literally, enough to frighten horses, which are said to associate it with the smell of lions.

This species is omnivorous. Its catholic diet includes such aquatic fauna as frogs and tadpoles, crabs and fish. It may also make a meal of a duckling or other small water-bird, seizing its prey by a leg and dragging it underwater to drown it. With the sharp claws of its forelegs it can rip the victim apart.

Like sea turtles, female helmeted terrapins come ashore to excavate a hole in which to lay their eggs. To soften the hard soil the female urinates copiously, and ‘bulldozes’ the resultant mud into a nest with the front of her plastron or undershell. Her oval eggs – usually 20-25 in a clutch – have soft shells that later harden. The clutch is covered over with mud and other debris, and it takes about three months for the hatchlings to emerge.

Donderweerskilpad (Homopus boulengeri)

Size: Length 10-11 cm.
Colour: Uniform reddish brown carapace, occasionally olive-brown.
Habitat: Dry, stony terrain.

The Afrikaans name for this little creature – ‘donderweerskilpad’or’thundery weather tortoise’ is one of several others on the same theme: onweerskilpad, reenskilpad, swaarweerskilpad. The allusion in each case is to a belief in the Karoo, the sole habitat of the species – that this secretive tortoise is usually seen only shortly before a thunderstorm, when it emerges from its shelter and briskly takes a walk in the open veld. It is welcomed as a forecaster of rain.

The Karoo padloper is one of five diminutive tortoises belonging to the genus Homopus, four of which are virtually restricted to the Cape Province. Despite the generic name, derived from Greek and indicating that there are the same number of claws (four) on all four feet, the Karoo species has the more normal tortoise complement of five claws on the front feet and four on the rear ones. It feeds on succulent Karoo plants and their flowers, and as it forages moves relatively rapidly over the ground.

The tortoise’s carapace is flattened and not high-domed, which equips it well to wedge itself under rocks for protection as well as to make progress over stony terrain without overbalancing and ‘turning turtle’ though if it is unlucky enough to do just this, it manages to get back on all fours.

The species is seldom found far from some rocky outcrop where it will seek shelter beneath an overhang rather than in a bush. Its enemies include predatory birds such as crows, which easily crush the relatively soft carapace.

The female deposits one to three eggs in a hole which she then covers over with soil. Incubation may take from five to seven months.

Bergskilpad (Geochelone pardalis)

Size: Length 30-60cm; weight 8- 20kg.
Colour: Background colour of carapace yellow, and is blotched and streaked in black, most vividly in younger specimens; older animals may appear almost uniform deep brown. The plastron is straw-coloured with irregular black markings.
Habitat: A wide range of habitats, from dry bushveld to moister coastal plains.

The mountain, or leopard, tortoise is the most widely distributed and also the biggest of the 12 species of land tortoise found in southern Africa. It is believed to take its name ‘mountain’ tortoise from its size rather than its habitat. (‘Leopard’ tortoise comes from the black and yellow blotched patterns on its high-domed carapace.)

Though not averse to gnawing on an old bone, the mountain tortoise is mostly vegetarian, feeding on a variety of plant matter, including grass shoots, succulents such as cotyledons, fungi and fruit.

When mating time approaches in spring, males become increasingly aggressive in competing for the favours of a female; two rivals will butt each other until the loser is overturned.

As with other tortoise species, the female lays her 5-20 hard-shelled eggs in a hole she has dug; then she fills it in and, in a clumsy but effective stamping manoeuvre with her hindlegs, flattens the soil all around. The incubation period varies from 8-14 months.

Not only are the eggs at risk from ants and other insects, but also from such predators as rats, jackals, meerkats and mongooses. The hatchlings provide a delicacy for many small and medium-sized carnivores and a host of birds.

Adults usually weigh from 10-15 kg, but some specimens of over 40 kg have been recorded in the Eastern Cape.

Knoppiesdopskilpad (Psammorjates tentorius)

Size: Length (m) 10cm, (f) 13,5cm.
Colour: Carapace dark brown or black, with a pattern of yellow or orange stripes radiating from the centre of each domed shield making up the carapace.
Habitat: Dry, semi-desert regions.

The tent tortoise has a beautiful geometric pattern of’ Bedouin tents’ on its upper shell, and this is appropriate, for it is quite at home in the semi-desert the sparse conditions of Namibia, Namaqualand, Bushmanland and the Karoo.

Unfortunately in the past, this species and its close cousin, the geometric tortoise, have been sought and sold by pet traders, with the resultant loss of large numbers from their natural habitat. It is doubtful if many specimens survived in captivity for long: they depend on a very specialised diet including assorted Karoo bushes, mesem-bryanthemums and other South African succulents. In addition, their desert-adapted constitutions are not suited to moister climates and they tend to succumb to lung, nasal and eye infections when removed from the dry interior of southern Africa.

The colouring and size of this little tortoise vary greatly, particularly from one area to another but also within a single ‘population’. Three subspecies are recognised by biologists. Of these, Psammobates tentorius trimeni, found on the Namaqualand coast, boasts the boldest markings, the brightest colours and well-developed’tents’. Subspecies verroxii, found in the driest parts of the Karoo, has underdeveloped ‘tents’, while subspecies tentorius, from the Eastern Cape, has the best-developed ‘tents’ of all.

The female tent tortoise lays a clutch of one to three eggs, and buries them in the sand as all other tortoises do. The young emerge in late summer or early autumn.

“Bok-bok-bok-makierie, makierie” . . en. . . “Piet-kokkewiet, piet-kokkewiet” – Twee geluide wat hierdie gevleuelde vriend van ons maak, en dis ook hoe hy aan twee van sy name gekom het. (Terloops, sy Engelse naam is ook Bokmakierie.) Ek is oortuig daarvan dat jy hierdie roepe al een of ander tyd in jou lewe gehoor het – dit sal eintlik snaaks wees as jy dit nie onlangs gehoor het nie, want die Klein-Karoo is volop van hierdie pragtige geelbors-met-swart-beffie-voels. As jy ooit die geleentheid het om vroegoggend iewers op ‘n plaas in die omgewing te kuier, gaan staan buite en luister of jy die pragtige beurtsang van ‘n Bokmakierie en sy maat kan hoor. Daar is heelwat voëls in die natuur wat in beurtsang sing, maar jy sal ver soek om so ‘n ge-oefende sangpaar op te spoor. Die tydsberekening van die twee is so perfek, ‘n mens dink maklik dat jy na net een voël luister!! Dit is ook ‘n bewys van hul lojaliteit teenoor mekaar – hulle bou saam nes, sit saam op die eiers en voer die kuikens saam. (Hoor jy dalk vals bokmakierie note, kan jy maar weet dat dit ouboet is wat begin oefen . . . . )

Die geleerdes sê dat die Bokmakierie familie is van die laksmanne, so dit beteken dat hy definitief ‘n jagter is en daarom ‘n vleisvreter. Wel, kyk net na die spyskaart – naas insekte vreet hy ook akkedissies, paddas en selfs klein slangetjies. Maar anders as die Fiskaallaksman, wat op die draad sit en uitkyk vir prooi en dan blitsvinnig toeslaan, is hy ‘n grondjagter. Hy gaan soek sy prooi onder die struike en bosse, baie soos die Olyflysters wat in ons tuine blare omdop op soek na ‘n wurm. Dit beteken egter nie dat hy ‘n skaam voël is nie. Ek het vroeër genoem van die beurtsang – hulle sal op ‘n paal sit en oop en bloot met mekaar sit en gesels. Die roepe is natuurlik nie net altyd liefdesduete nie. Bokmakieries is nie baie lief om hul jagveld met ‘n ander gesin te deel nie, so vroegoggend se roepe veral is om vir die ander te sê, bly liewer weg hier!

Ek het nog nie Bokmakieries in Oudtshoorn self raakgeloop nie, maar op die kante van die dorp in die veld wel. Hulle is ook baie volop op die plase. Kyk dus gerus uit vir hulle.

Die skoolhoof van die laerskool waar ek skoolgegaan het het altyd gesê, “As die Bokmakierie vandag roep, gaan iemand se boude brand.” Wel, hy en sy maat het te gereeld na ons sin geroep!! As strepe permanent op boude bly sit het, sou ek vandag ‘n hele paar kon wys wat Bokmakierie se kind losgeroep het. Ai, eina! Maar hulle is mooi genoeg dat ek dit nooit teen hulle sal hou nie.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

Ek het die afgelope paar maande oor ‘n hele paar voëls wat WATER as hul blyplek verkies, gesels. Sommige woon letterlik op die water (eende, bleshoenders, dobbertjies), terwyl ander – die sogenaamde waadvoëls – langs of in die vlak water rondwandel (soos strandkiewiete, elsies en reiers). Vandag se koddige voël – die vuilbruin Hamerkop (ook sy Engelse naam) met sy naamgewende kuif op die agterkop – pas by laasgenoemde. Hy is lief om al langs riviere, damme of by vleie te stap op soek na ‘n roekelose padda of vissie wat sy skerp oë tart.

Meer as een leser het al vertel van hul dammetjie in die agterplaas met klein vissies in. Of dan – sonder vissies – nadat meneer Hamerkop ‘n paar keer ‘n draai kom maak het. Vlak poele met klein Talapias of selfs jong khoi visse is vir ‘n Hamerkop soos ‘n kitskos-kafee. ‘n Net oor die poel totdat die vissies te groot is vir die karnallie om te vang is miskien ‘n goeie idee.

Die Hamerkop is, ten spyte van die ergernis wat hy vir ‘n paar mag bring, eintlik ‘n spesiale voël. Hy word gerespekteer en selfs in sommige kulture gevrees, en ‘n afbeelding van een is al tussen oeroue rotstekeninge waargeneem. Buiten vir enkele plekke soos Madagaskar en Suid-Arabië kom hy net in Afrika voor en is enig in sy soort. En ja, ons het hom hier by ons ook. Hy is boonop ‘n rekordhouer in eie reg – geen voël in die wêreld bou ‘n groter nes as hy nie! Dit kan ‘n deursnee van tot 2 meter hê, is byna net so hoog en kan tot 100kg weeg! Die geduldiges wat hom al dopgehou het, sê dit kan tot 6 maande neem om ‘n rêrige grote te bou.

Hy versier sy nes met allerhande rommel, ook wat hy van jou ashope en selfs (by uitsondering) jou wasgoeddraad kan steel. Dit gebeur darem nie gereeld nie, maar daar is al selfs ‘n silwer teelepel in een se nes gevind. Binne hierdie deurmekaar massa is ‘n tonnel en ‘n kamer waar hy sy eiers lê. Bye en uile is bekend daarvoor dat hulle Hamerkop neste oorneem en dan moet hy maar weer voor begin. Hulle word tot so oud as 20 jaar, so daar is darem genoeg tyd vir die bou van ‘n volgende rekordgrootte nes.

Hamerkoppe is redelik individualisties (jy sien hulle selde in groepe saam), maar kom jy een (of sy nes) teë, knyp gerus ‘n tydjie af om hom dop te hou.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

Nog ‘n kromsnawel-besoeker in ons tuine op die dorp (naas die hadeda, skoorsteenveër en die suikerbekkies) is die Hoephoep (Hoopoe) baie opvallend met sy helder kleure en lang kuif, wat hy regop flits wanneer hy skrik of as iets sy aandag trek. Dis ook hy wat parmantig regop op ‘n paal sit en “hoep-hoep-hoep” roep, veral in die lente. Andersins is hy op jou grasperk doenig waar hy soos die ibisse, vooroor gebuig, steek-steek vir ‘n versnaperinkie in die gras soek. Ek hoor dat sommige mense hom met houtkappers verwar – dalk oor sy eienaardige kop of die kap-aksie wanneer hy kos soek – maar hy is heeltemal ‘n familie op sy eie.

Hy kom wel regoor die land voor, maar is op sommige plekke baie skaars. Oudtshoorn is egter bevoorreg om sommer ‘n hele klomp broeipare te hê. Kanse is goed dat jy hierdie jaar al meer as een keer sy roep gehoor het, of beter nog, sy swaar skoenlappervlug (hou hom bietjie dop) in jou tuin of omgewing gesien het. Met sy helder kleure kan jy hom in elk geval nie miskyk nie. En wat ‘n genot is dit nie om op jou stoep te sit en ‘n paar op jou grasperk dop te hou nie. As jy gelukkig is, sal jy boonop sien hoe die een die ander bederf met ‘n versnapering of drie – gewoonlik insekte of sappige wurms. Hulle sê ook nie nee vir klein paddatjies of selfs klein slangetjies nie.

Ek weet van ‘n paar hoep-hoep-neste in die dorp, maar sal graag van jou wil hoor as jy ook een in jou tuin het. Dit sal in jou dak of ‘n gat in ‘n muur of in ‘n hol boomstam wees (of jou posbus, as die gat groot genoeg is). Wat ek ook sal wil weet is of die nes sleg ruik. Hoep-hoepe se neste het ‘n reputasie om, veral na die kuikens gebore is, vreeslik te begin stink. Trouens, hoep-hoepe se neste het die onderskeiding in die voëlwêreld dat hul neste die meeste van almal stink. Waar sommige ander voëls die kleintjies se mis wegdra om nie aandag op die nes te vestig nie, bemors hulle die nes willens en wetens. Dit is blykbaar ‘n verdedigingsmeganisme – jy hoor amper hoe die voëlkuikenjagter sê, “Nee, kos wat op so ‘n stink bord lê eet ek beslis nie!”.

Die Hoep-hoep het ook vroeër in Egipte, soos die Skoorsteenveër, ‘n heilige plek ingeneem. Sou dit die rede wees waarom hulle volgens Levitikus 11:19 as onrein beskou en die Israeliete daarom verbied is om hulle te eet?

Op ‘n warm somersdag op Oudtshoorn sê ons mos gewoonlik, ‘Die kraaie gaap weer vandag’. Die Xhosas se uitdrukking is: ‘Ilanga liqatsa Ubhobhoyi’, wat in Afrikaans lees, ‘Die son laat die hoep-hoep gaap!’

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

“As hy gaan, dan staan hy. As hy staan, dan gaan hy. Wie is hy?” Dit was een van die eerste raaisels wat ek as kind geleer het. Die antwoord is natuurlik die Kwikkie, want terwyl hy stap, is sy stert stil. Gaan staan hy, dan wip hy sy stert. Dis ook geen wonder dat sy naam “wagtail” in Engels is nie. Daar kom ‘n hele paar soorte in Suid-Afrika voor, maar by ons kry jy die Gewone Kwikkie (Cape Wagtail).

Kwikkies is loshande die makste wilde voëltjies in ons tuin. In die natuur kry jy hulle gewoonlik naby water, soos riviere of damme. Hier in die dorp is jou agterdeur hul gunsteling kuierplek, altyd aan’t bedel vir ‘n bietjie gerasperde kaas of, as hulle regtig gelukkig is, rou maalvleis. Terloops, wees maar versigtig met broodkrummels – dit is nie so gesond vir die krop nie. Skoffel of hark jy in die tuin sal hulle maklik tot onder jou voete kom soek vir ‘n wurm. Hulle is, soos die Janfrederik, voorwaar tuis om jou huis.

As jy ‘n kat het is dit dalk raadsaam om hom ‘n klokkie om die nek te hang. Kwikkies is rats en word nie maklik gevang nie, maar ‘n klokkie sal hom ‘n beter kans op oorlewing gee en verseker dat jy ‘n lang vriendskapsverhouding met jou huisvriende het. Ek het ‘n oom en tannie in ‘n ouetehuis geken wat vir jare ‘n pad met ‘n kwikkiegesin gestap het. Die kwikkies het altyd by ‘n venster ingekom vir hul kaas, en op winderige dae het hulle ongeduldig aan die toe venster geklop wanneer dit etenstyd was. Die ouers het hul jonges ook gebring vir versnaperinge, maar het hulle na ‘n paar dae weggejaag om hul eie huisvriende te gaan soek.

Kwikkies is maklik uitkenbaar aan hul grysblou rugkante en witterige onderkante, lang, wippende sterte, ‘n grys band op die bors en die kenmerkende twieep-geluid wanneer hulle aandag soek of opvlieg. Jy sal hulle ook meeste van die tyd op die grond sien rondwei. Moet ook nie verbaas wees as jy soms ‘n kwikkie met ‘n gebreklike pootjie of wat sonder tone is raakloop nie – kwikkies is om een of ander rede geneig om voetprobleme op te tel.

En waar kom die grys halssnoer op die bors vandaan? ‘n Pragtige boesmanlegende vertel die storie. Lank, lank gelede het sandvlooie ‘n boesmanfamilie by hul skerm lastig geval. Net toe hulle uit radeloosheid wou wegtrek, daag daar ‘n kwikkie op en hy pik al die vlooie op. Uit dankbaarheid wou hulle hom ‘n pragtige halssnoer van volstruisdop en skulpies gee, maar besef toe dit gaan te swaar wees – Kwikkie sou nooit daarmee kon vlieg nie. Toe vra hulle hul beste kunstenaar om as herinnering ‘n halssnoer op Kwikkie se bors te teken. So onthou hulle tot vandag toe wat hy gedoen het wanneer hulle sy grys halssnoer sien.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

Hoor ‘n mens die woord POU dink jy dadelik aan die voël met die pragtig gekleurde pronkstertvere en die skril roep. Nee, daardie een is ingevoer en terloops Indië se nasionale voël. Ons het egter ook ‘n paar voëls in Suid-Afrika wat as poue bekend staan. Die grootste hiervan is die Gompou (Kori Bustard) – jy kry hom redelik wyd verspreid Noord asook Oos van ons – en hy staan bekend as die swaarste voël in die wêreld wat kan vlieg! Volstruis se kind het ophou probeer om hierdie rekord te verbeter.

Die pou hier by ons is die Ludwigse Pou (Ludwig’s Bustard). Al is hy nie baie algemeen nie (statistieke sê 4 tot 48 voëls per 100 vierkante kilometer kom in ons omgewing voor), sal vele boere sekerlik kan vertel dat hulle al ‘n groot swaar voël op die plaas gesien het wat beslis nie ‘n Sekretarisvoël, ‘n Swartkopreier, ‘n Bloukraanvoël of Wit Ooievaar was nie. Sy diep stem met voorafgaande voetestamp op ‘n stil oggend wanneer hy pronk behoort mens ook te laat wonder wat op aarde dit is wat nou so maak.

Anders as ander groot voëls hou Ludwigse Poue nie baie van bewerkte landerye nie – slegs ‘n gemiddelde van 5% van alle voëls gesien is op bewerkte gronde. Kyk dus eerder in areas met lae natuurlike struike as jy hom wil soek. Hy hou beslis ook meer van droër gebiede – jy sal hom byna glad nie aan die kus se kant kry nie. (Sy neef, die Veldpou – Denham’s Bustard – is daar weer heel tuis.) Hier in die Klein-Karoo is waar Ludwig in sy element is, trouens, sou jy die voorreg hê om op ‘n stadium deur die dorre en droë Namib woestyn ry, is die kanse goed dat jy hom daar ook sal sien.

Ons het hier met ‘n omnivoor te doen – hulle is net so gelukkig met “vleis” (o.a. insekte, spinnekoppe, skerpioene en selfs muise) as met groen goed (sade, besies en blare). En heelwat van die voëls waaroor ons tot dusvêr gesels het, was monogaam – getroud tot die dood hul skei – maar die Ludwigse pou voel nie so sterk daaroor nie. “As jy van my gepronk hou, kan ons hierdie seisoen afpaar. Volgende seisoen voel ek dalk anders oor jou, of jy oor my”, sou hulle kon sê. Volgens hul beperkte getalle word hulle as kwesbaar geklasifiseer, met telefoon- en kragdrade hul grootste vyand. Strikke en gif eis ook hul tol. Die Witkruisarend is hul grootste natuurlike vyand. As daar een of ‘n paar in jou omgewing is, geniet, en beskerm.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

Vandag se grondbewoner – die Swart Korhaan (Southern Black Korhaan) – kry jy sommer reg rondom Oudtshoorn. As jy lief is om vroegoggend aan die buitewyke van die dorp te gaan stap of fietsry (veral aan die Weste-kant), is die kanse goed dat jy sy kras geroep al gehoor het. Trouens, met ‘n bietjie geluk het jy dalk al oog op hom gelê. Sy geroep mag dalk vir ‘n ander korhaan soos musiek in die ore klink, maar glo my, vir my klink dit ver van ‘n nagtegaal s’n. Die mannetjie roep regdeur die jaar, maar probeer veral tydens die broeiseisoen om aandag te trek en dan hoor jy hom meer. Swart korhane hou van die Klein-Karoo se struikveld, solank daar net plek tussen-in is om te kan stap.

Die wyfie is baie moeilik om te sien – nie net is sy vaal-kleurig nie wat haar met die omgewing laat saamsmelt, maar sy hou ook van wegkruipertjie speel wanneer sy mense sien. Sodra sy beweging sien sal sy kop omlaag flink wegsluip totdat sy agter ‘n struik tot stilstand kom om vir die dreigende gevaar te kan wegkruip. Manlief doen dit ook as hy voel ‘n mens kom te na aan hom, maar hy is nogal nuuskierig en sal nou en dan om of oor die struik loer om te sien of die gevaarlike tweebeengestalte al padgegee het. Hy vergeet natuurlik dat hy ‘n duidelike swart en wit kop het wat uitstaan wanneer hy so loer.

Hy is met sy duidelike swart kop en nek, pienk snawel, geel snawel en gestreepte rug eintlik ‘n mooi voël. As hy nie van jou weet nie, of as jy ver genoeg van hom af is, sal hy op ‘n muurshoop of klip gaan staan om die wêreld “uit die hoogte” te beskou.

Ek het vroeër genoem van die mannetjie se roep. Dit is nogal ‘n gesig om hom te hoor en sien wanneer hy lentetyd pronkvlieg om die wyfies se aandag te probeer trek. Hy vlieg met oordrewe vlerkgeklap, sy swart kroon (wat andersins nie sigbaar is nie) opgehewe, en gee die kras roep totdat hy voel hy het hul aandag, dan sal hy sy bene soos landingswiele laat afhang voordat hy fladderend land. Wat vir haar so aantreklik is daaraan sal ek as mens nie weet nie, maar blykbaar werk dit tog. Sy vertrou hom egter nie met kinders grootmaak nie, want sy broei die kuiken (daar is gewoonlik net een eier) self uit en maak dit self groot. En as sy praat, luister hy, want sy is groter as hy. Wat kos betref eet hulle insekte, klein reptiele en ook plante se jong lote en sade.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

‘n Mens sien heelwat wit voëls langs die water of op landerye wat natgelei word – die meeste is natuurlik reiers – maar vandag se wit voël is nie ‘n reier nie. Nie eens naby nie! Ek praat van die koddige Lepelaar (African Spoonbill) met sy lang bene, rooi gesig en die lang snawel met die lepelvormige ronde punt wat by ons damme boer. Het jy hom al dopgehou waar hy op en af in die vlak water loop, met die halfoop snawel wat hy so van kant tot kant deur die water of modder trek op soek na kos wat daarin skuil? Dit herinner nogal baie aan die kop-onderstebo-manier van kos-soek van flaminke, die snawels lyk net ietwat anders.

Die slim mense sê dat die binnekant van die punt van die lepelaar se snawel sensitief is vir vibrasies – sodra hy ‘n padda of nog iets lekkers (klein vissies of ander waterkreatuurtjies) naby sy bek voel, klap hy dit toe en siedaar . . . . ontbyt, middag- of aandete, afhangende van die tyd van die dag.

Lepelaars en reiers het iets in gemeen – hulle deel dikwels dieselfde bome vir nesmaak. By so ‘n nesboom het ek nog een van die lepelaars se snaakse gewoontetjies ontdek – die gewoonte om hul snawels so nou en dan hard te klap-klap. Hoekom? Seker omdat hulle kan. Die snaaksegeitjies hier en daar (bv. hul snaakse snawel, wat hulle so klap-klap) maak egter nie van hulle slegte ouers nie. Trouens, beide ouers bring hul kant om die kinders suksesvol, en binne 2 en ‘n half maande, groot te maak.

Lepelaars lyk natuurlik op hul koddige manier heel elegant wanneer hulle vlieg. Anders as reiers wat met ‘n ingetrekte nek vlieg, vlieg lepelaars met die lang snawel na voor uitgestrek. Een van die min kere wat hulle ‘n geluid maak (lepelaars is stillerige voëls), is juis in vlug en ook maar beter so – die kraakgeluid is nou nie die mooiste geluid wat in die voëlwêreld bestaan nie. Maak dit maar eerder daar vêr, ja!

Ek het, terwyl ek in Taiwan was, die voorreg gehad om een van die skaarste voëls op ons planeet sien – die Swartkoplepelaar – met net meer as ‘n duisend van hulle oor. Daar het ek besef hoe groot (en vernietigend) die mens se invloed op die natuur kan wees. Die meeste van hierdie 1000 voëls oorwinter op een plek in Taiwan. In 2003 het daar gifstowwe in die water beland en byna 100 van die lepelaars het gevrek -10% van alle Swartkoplepelaars op die planeet . . . weg! Ons eie lepelaars is darem nog nie bedreig nie, so geniet hulle wanneer jy hulle weer by ‘n plaasdam raakloop.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

Vlieg jy met ‘n Boeing van George af oor die Klein-Karoo Johannesburg toe is die kontras tussen die groen grasvelde aan die kus met die droë veld binneland-kant van die Outenikwas duidelik sigbaar. Dis droog en bruin met net ‘n bietjie groen hier en daar, behalwe vir ‘n breë groen strook van Oos na Wes – die landerye al langs die Olifantsrivier, die hoofaar deur Kannaland. En dis ook hierdie rivier wat meehelp dat een van die mooiste voëls in ons land hier by ons bly.

Die Visarend (African Fish-Eagle) is vir my dié voël wat Afrika vergestalt. Daar is seker geen bekender geluid as sy roep in Afrika nie, trouens, ek kry hoendervleis elke keer wanneer ek dit hoor! Wat ‘n voorreg dat boere in ons omgewing ook sy geluid in die oggend of laatmiddag kan hoor. Ek weet van ‘n hele paar broeipare – byvoorbeeld in die Volmoed omgewing en verder af met die rivier op die sementpad Calitzdorp toe.

Die Raubenheimerdam is ook groot genoeg en as jy gelukkig sal jy die pragtige roep daar ook hoor – hulle is daar. Laat weet gerus as jy gereeld ‘n paar in jou omgewing opmerk. Dit sal interessant wees om te weet min of meer hoeveel pare daar wel in die Klein-Karoo is. As jy die moeite wil doen om met ‘n verkyker na die visarende in jou omgewing te kyk, kyk sommer of jy ‘n plastiese vlaggie aan een vlerk sien. Kuikens is gemerk as deel van ‘n navorsingsprojek.

Dit is darem nie net sy roep – wanneer hy sy kop ver agteroorgooi en sy territorium luidkeels afbaken – wat indrukwekkend is nie. Sy manier van jag is net so indrukwekkend. Nie-voëlkykers sien gewoonlik min van roofvoëls se jagmetodes, maar ek is seker almal van ons het al een of ander tyd op televisie gesien hoe ‘n visarend swierig oor die water swiep, sy pote in die water steek, sy prooi vang en trots daarmee wegvlieg. Navorsing wys dat ‘n visarend visse tot 3 kilogram so uit die water kan lig!

Vang hy enigiets swaarder, val hy in die water, bly klou aan die vis en “swem” dan land toe deur sy vlerke soos spane te gebruik. ‘n Bietjie nattigheid sal hom nie van sy kos ontneem nie! Besoedelde riviere of damme is natuurlik ‘n bedreiging vir visarende, want siek water veroorsaak siek visse, wat die voël uiteindelik kan benadeel of selfs doodmaak.

Visarende gebruik dieselfde nes, of ‘n paar neste in een omgewing, oor en oor (een paar het ‘n nes 21 keer gebruik om te broei!). Hul kuikens ly, soos meeste roofvoëls, ook aan die Kain en Abel sindroom – die grootste kuiken probeer die swakker een doodmaak. Vreemd, maar deel van hul manier van doen en oorleef.

source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

Genoeg vir eers van vrugtevretertjies, insektevangertjies en nektardrinkertjies, kom ons gesels vir ‘n slag GROOT! En in ons streek is daar min wat die Witkruisarend (Verreaux’s Eagle, of vroeër Black Eagle) se gelyke is wanneer dit by groot kom. Ja, die volstruis staan dalk hoër op sy tone as hy, so ook die bloukraanvoël en die sekretarisvoël (ons gaan in elk geval nog oor hulle ook gesels), maar daar is iets aan hierdie majestieuse voël wat hom net in ‘n klas van sy eie plaas! Dis soos om ‘n buffel langs ‘n leeu te sit – jy weet sommer dadelik watter een die koning is.

‘n Mens hoef ook nie baie slim te wees om te weet dat jy hier met ‘n roofvoël te doen het nie. En wanneer jy daardie reuse kloue en snawel van naby sien, weet jy – versigtig wees nou, want lyk jy dalk vir hom soos kos, of jy probeer hom kaalhande aanpak, is jy diep in die moeilikheid! Trouens, hy het juis ‘n slegte naam gekry omdat hy oënskynlik van mense se eiegoed vat . . . hy is mos die berugte Lammervanger! Vang hy regtig lammers? Toe wel, maar dit vorm iets soos 3% van sy dieët. Boonop sluit hierdie syfer die dooie karkasse, waarop witkruisarende aas, in (ja, hulle gee nie om om aan ‘n stukkie koue vleis te kou nie).

Ek kry die indruk dat boere al hoe meer besef dat die persentasie lammers gevang nie opweeg teen die potensiële skade wat die “ongediertes” – wat sy prooi is – sal aanrig sou jy hom uit die sisteem haal nie. Neem nou maar sy stapelvoedsel, dassies. Tydens ‘n studie by een nes is getel dat in die 26 weke wat dit geneem het om die kuiken groot te maak, die ouers meer as 230 dassies nes toe gebring het! Hoeveel skade kan so ‘n spul dassies nie veroorsaak nie! Dassies vorm ongeveer 90% van hul spyskaart, maar Witkruisarende sê ook nie nee vir ape, hase, meerkatte, muishonde, klein bokkies en selfs skilpaaie wanneer die hongerte regtig knaag nie!

Witkruisarendpare bly maats totdat een wegval – hulle neem dus die belofte “tot die dood ons skei” baie ernstig op. Nesmaak gebeur teen ‘n hoë krans of in ‘n hoë boom waar die wêreld plat is. ‘n Raaisel wat mense al vir jare, en steeds vandag nog, met vrae los is die “Kain en Abel”-verhouding wat die kuikens het. Twee eiers word gewoonlik gelê, maar sodra die kuikens uitgebroei het, begin die ouer een die jonger een te pik totdat hy hom letterlik “vermoor” het. Soos dit vir my lyk voel die meeste slimmes dat 2 eiers gelê word om te verseker dat daar wel ‘n kuiken is (een eier mag dalk nie uitbroei nie), maar dat die ouers nie genoeg energie het om twee kuikens te kan grootmaak nie.

Hier is natuurlik ook ander arende in die omgewing. Van die Visarend (Fish Eagle) en die Dwergarend (Booted Eagle) het ons jou reeds vroeër in hierdie reeks artikeltjies vertel en die net so mooie Breëkoparend (Martial eagle) is ook al hier opgemerk. Maar sal jy ‘n Witkruisarend in ons omgewing kan sien? Ek sien hulle nogal gereeld in die Swartbergpas, maar fyn kyk hier op die dorp – ek was eendag besig om ‘n groepie Taiwanese kinders die meerkatte by die Kango Wildlife Ranch te wys toe die meerkatte eensklaps in hul gate verdwyn! En toe ek opkyk om te sien wat hulle so skrik op die lyf gejaag het, sweef hy grasieus oor ons koppe – die koning van die Klein-Karoo lugruim!!

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

Ons gesels op die oomblik oor grondbewoners onder die gevleueldes in ons omgewing. Vandag se twee noem ek sommer die “nag-kiewiete”, al is hulle nie familie van die Kroonkiewiet en Bontkiewiet van verlede keer nie. Hulle verdien die naam omdat hulle byna dieselfde gedrag as kiewiete openbaar, maar eerder skemeraand en snags aktief is. Die ongeoefende oog kan dikkop se kind maklik met kiewiet verwar, maar dikkoppe het groter lywe en . . . kyk net hul groot oë!! “Om beter in die donker te kan sien, my kind.”

Dikkoppe (Spotted Thick-knees) is vir sommige Oudtshoorniete geen vreemde voëls nie. Hier is heelparty van hulle in die dorp en hulle is nogal lief om saans in en langs die strate rond te hardloop. Motorligte vind hulle maklik (ry maar versigtig, veral as daar kleintjies is). En het jy al ooit gewonder watter voël die redelike skril ti-ti-ti-tit-ti geluid in die donker maak? Wonder nie meer nie. Hulle broei in tuine en op sportvelde waar hulle nie bedreig voel nie. ‘n Interessante en belangrike feit om te onthou is dat dikkoppe nie lief is vir rondtrek nie. As hulle nie onnodig gesteur word nie, sal hulle vir jare in dieselfde omgewing bly (‘n spesifieke dikkop is al vir langer as 20 jaar in dieselfde omgewing aangeteken!!). As jy ‘n paar van hulle in jou omgewing het, laat weet gerus of dit jou ervaring ook is.

Hier is heelwat Gevlekte Ooruile in die dorp soos ek al by ‘n vorige geselsie genoem het – wel, hulle is seker dikkoppe se grootste bedreiging. Ek sien Witkruisarende is ook op die lys van top 10 ongewildes by Dikkoppe. Dikkoppe self is insekvreters met saad vir slaai.

Die Waterdikkop (Water Thick-knee) is ietwat skaarser om te sien – soos sy naam sê verkies hy nat omgewings soos riviere en damme en ek het self nog nie een in die dorp raakgeloop nie – maar hier is beslis ‘n hele paar broeipare in die Klein-Karoo. Anders as die dikkop wat verkies om vir jare in een omgewing te bly, is waterdikkoppe afhanklik van water en sal in geval van droogte ver gaan soek vir die naaste nattigheid. Hul hoofdisse kom juis uit die water (o.a. krappe en paddavissies) maar sal ook nie nee sê vir sappige insekte en saad nie. Soos meeste grondbewoners is waterdikkop se nes net ‘n holtetjie in die grond, met baie min nesmateriaal. Waterdikkoppe kruip ook bedags weg, net om met skemer uit te kom op soek na geselskap en ‘n eet-dingetjie.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

Normale mense wonder seker hoe voëlkykers met ‘n verkyker voor die oë vasgeplak vir ure lank onsosiaal en alleen in ‘n voëlskuiling langs ‘n dam kan sit. Vandag se 3 gevleueldes is een goeie verduideliking daarvoor. Voëlkyk is darem baie meer as net om deur ‘n verkyker na ‘n klein dingetjie met vlerke en vere te kyk en te wonder wat op aarde dit dan nou is. Hoe meer fanaties ‘n mens oor voëls raak, hoe meer wil jy van hulle gewoontes weet, en as die tyd dit toelaat, om dit ook in lewende lywe waar te kan neem. Dobbertjies se spel van die liefde en versorging van hul kleintjies is fasinerend genoeg om ‘n ywerige voëlkyker vir ‘n lang tyd vasgenael te hou.

Die drie dobbertjies in Suid-Afrika – die Kleindobbertjie (Little Grebe), die Kuifkopdobbertjie (Greater Crested Grebe) en die Swartnekdobbertjie (Black-necked Grebe) – kom al drie hier by ons voor. Die Kleindobbertjie is die mees algemene van die drie. Jy sal hulle almal op damme, by rioolplase en in vleie kry, en die kleintjie hou ook van stil poele in riviere. Laasgenoemde is ook die raserigste van die klomp, met so ‘n skril skree wat deur jou lyf sny as jy naby hom is. Hulle eet almal klein vissies, paddavissies en inseklarwes en duik meeste van die tyd onder water om hulle te vang.

Moenie verbaas wees as ‘n dobbertjie duik en jy sien hom eers byna ‘n minuut later en 30 meter verder uitdop nie. Ek het toe ek oor die uile gesels het, vertel dat hulle die vel en skelet van hul prooi opbring. Dobbertjies het byna dieselfde gewoonte – hulle bring die visgrate op sodra die voedsame vleis verwyder is. Wat egter interessant is, is dat hulle vere insluk wat op hul beurt om die visgrate koek om beserings te verhoed met die opbringslag.

Dit is egter hul romantiese sy en rituele wat regtig aandag trek. Dit is niks anders nie as gesinchroniseerde waterballet! Die mannetjies van die twee groter dobbertjies sal eers enige opposisie verjaag voordat hulle saam met hul maat die eintlike hofmakery begin. Dit is hierdie hofmakery wat so indrukwekkend is. Elk van die drie dobbertjies het hul eie rituele/roetines – ekself droom nog daarvan om dié van die Kuifkopdobbertjie lewendig te kan sien. Die paartjie het ‘n reeks uitsonderlike danspatrone en kopbewegings wat hulle uitvoer voordat die huwelik voltrek word (dankie National Geographic vir die beeldmateriaal). Die Kleindobbertjie staan darem nie ver terug nie en dié kon ek darem al beleef. Om dit hier te probeer beskryf sal nie reg daaraan laat geskied nie.

Nog ‘n interessantheid is dat, wanneer die kuikens uitgebroei het, hulle vir ‘n tyd op hul ouers se rug ry terwyl dié besig is om kos te soek. Hulle oefen ook van jonks af om die danspatrone reg te kan doen. Inderdaad fassinerende waterdansers, wat hier onder ons neuse hul ding doen. Die kanse om die Swartnekdobbertjie en Kuifkopdobbertjie te sien (wat nog te sê hul danspassies) is egter nie so goed soos die Kleindobbertjie nie, hulle is nogal skaarserig, ek het hulle nog maar enkele kere by die rioolwerke en by plaaslike damme opgemerk.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

Duiwe is sekerlik dié sigbaarste voëls in ons dorpe, bloot omdat hulle in sulke groot getalle voorkom, so luidkeels koer en boonop ‘n hele handvol verskillende spesies verteenwoordig! Dis daarom dat ek hulle vir die doel van ons gesprek in groepe indeel, met vandag ‘n kykie na die heel grootste duiwe.

Ek het van skoolkoshuis-dae af nie goeie herinneringe aan die Kransduif (Speckled Pigeon, previously called Rock Pigeon) nie! Dis mos hy wat so ‘n vervelige, temerige, nimmereindigende doo-doo-doo-doo-doo geluid maak. Daar het altyd ‘n paar in die luggate op die dak van ons studiesaal gesit en wanneer ‘n mens die hardste wou konsentreer terwyl jy voorberei vir eksamen, het die mannetjie met sy “pronklied” (bid jou aan!) begin. Tot vervelens toe! Ja, ek het baie aan moord gedink. En dis juis groot geboue soos koshuise, hospitale en tehuise vir bejaardes wat hoë lysies het wat so tipies is van waar hulle eintlik vandaan kom – kranse. Hulle voel hulleself baie tuis in ons dorpe met soveel nesmaakplek en slaapplek beskikbaar.

Dit natuurlik tot groot ergernis van die eienaars, want groot voëls maak groot kolle! Mense het my al gevra wat hulle kan doen om die gemorsery te kan keer, maar ek het ongelukkig nie ‘n eenvoudige of goedkoop antwoord daarop nie. Laat weet as jy dalk het. As ek iets positief van kransduiwe kan sê (en daar is darem heelwat meer), dan is dit dat hulle streng monogaam is. Hou die twee gerus dop wanneer hulle byvoorbeeld begin nesbou – een dra aan en die ander bou.

‘n Duif wat nie so algemeen nie, maar tog gereeld in veral ons middedorpe gesien word, is die Tuinduif (Rock Dove, previously called Feral Pigeon). Gaan jy stad toe kom jy sommer baie van hulle op die pleine en in stadsparke teë waar hulle rondstap en vlieg op soek na saad en oorskietkos! Anders as die ander duiwe by ons het die mens hulle van die noorde af ingebring en het ontsnaptes gou hul vryheid geniet, aangepas en kom hulle nou wydverspreid voor. Hulle lyk natuurlik ook nie almal dieselfde nie, want tuinduiwe het ‘n verskeidenheid van vereskakerings. Al lyk hulle byna dieselfde, moet jy hulle nie met ons kranige vliegduif-entoesiaste se kampioenduiwe verwar nie. Tuinduiwe vlieg nouwel ook soos die vliegduiwe in sulke kolomme saam, maar ek dink nie hulle sal by die rasegte vliegduiwe kan kersvashou wanneer dit by langafstandvlieg kom nie!

Ek is regtig opgewonde om jou van ons laaste groot duif te vertel. Die Bosduif (African Olive-Pigeon, previously called Rameron Pigeon) met sy heldergeel snawel verwag ek eintlik eerder in die inheemse woude aan die kuskant. So is hy intussen tog al hier in die Klein-Karoo, veral teen die Swartberg, aangeteken, wat opsigself ‘n deurbraak is. Wat my egter opgewonde maak, is dat hulle nou al by meer as een geleëntheid in Oudtshoorn self opgemerk is! Dis daarom dat ek gekies het om hom hier in te sluit.

Anders as die kransduif en tuinduif sien jy hom baie min op die grond loop en kos soek, en waar eersgenoemde twee sade in hul dieët verkies, het hy eerder ‘n aptyt vir vrugte. Kyk gerus fyn wanneer jy groot duiwe in boomtoppe sien sit of iewers sien vlieg, jy mis hom moeilik, want hy is regtig groot en die geel snawel help om hom van die Kransduif te onderskei.

Onthou dat Oudtshoorn nou ‘n voëlklub het. Hulle het byvoorbeeld op stemdag die Swartberg-pas aangedurf en pragtige (en skaars) fynbosvoëls aangeteken. Jy kan my gerus by 072 9033 707 skakel as jy sommer in die algemeen oor voëls wil gesels of meer van die voëlklub wil weet. Volgende keer het ek dit oor die kleiner dorps-duiwe.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa”)

Ek sit vanoggend en dink aan die titel van hierdie artikel – Klein DORPS-duiwe. Al die voëls waaroor ek al die afgelope klompie jare gesels het, is sogenaamde wilde voëls wat om ons in die natuur voorkom. Wat ek nou so met my dinkery besef, is dat hierdie voëls almal heel goed in die wilde natuur reggekom het lank voordat ons dorpe begin bou het. Dorpe het dinge net makliker gemaak vir baie van hulle en dis daarom dat hulle hulleself nou so tuis vind hier.

Neem nou maar die Rooiborsduifie (Laughing Dove), of die lemoenduifie, soos baie mense hom noem. Getallegewys is hy, wat Oudtshoorn betref, die algemeenste duif, en hy het hom sommer goed tuis gemaak! Waar jy ookal ry of stap, sal jy hom, of sommer ‘n groepie bymekaar, op kragdrade of op die grond sien. Tipies saadvreter loop hy meestal op die grond en soek vir saad wat onder struike lê, deur die wind rond gewaai is, of wat in die pad lê en deur motors se bande fyn getrap is (dis waarom hulle so gereeld doodgery word). Hy sê darem ook nie nee as ‘n sappige insek of larwe so nou en dan sy pad kruis nie en moenie verbaas wees as jy hom aan ‘n halfge-ete vrug wat op die grond lê sien knibbel nie.

En al sien ‘n mens hulle soms in groot getalle by plekke waar daar baie te ete is, is hulle wanneer dit by nesmaak kom nie groepsvoëls nie. Trouens, hulle is monogaam en boonop aggressief as ‘n ander duif dit na aan die paartjie se nes sou waag! Hulle het wel heelwat vyande in die dorp, anders sou hul getalle dalk heeltemal handuit geruk het. Hulle is die hoofvoedselbron vir die verskeidenheid roofvoëls wat in die dorp tuis is (veral sperwers en valke). Ek het self al gesien hoe ‘n edelvalk een wat rustig op ‘n telefoondraad gesit het, uit die son aanval en gryp.

Die gekoer van die Gewone Tortelduif (Cape Turtle-Dove) is een van die geluide wat ek al van kindsbeen af ken en ek kan nie anders as om na aan die natuur te voel wanneer ek dit hoor nie! As ek die etimologie-boeke reg verstaan, word hy juis ‘n TORTEL-duif genoem na aanleiding van die geluid wat hy maak – die Nederlanders het gesê hy “tortelen”. Van name gepraat, sy latynse naam is Streptopelia capicola. Groot woorde, maar dit beteken eenvoudig kraag- (streptos) duif (peleia), inwoner van die Kaap (capicola). Beskrywend, nie waar nie? Daardie kraag is darem net te opvallend. Sy eetgewoontes stem baie ooreen met die van die rooiborsduifie en jy sal hulle dikwels saam sien. Hulle moet ook gereeld water drink en sal ten minste twee maal per dag by jou waterbak ‘n draai maak as daar een in jou omgewing is.

Net om dinge effe moeilik te maak, is daar nog ‘n duif in ons dorpe met ‘n ring aan die nek! Ek praat van die Grootringduif (Red-eyed Dove), en hy kom ook hier voor. Hy is effe groter as die tortelduif en as jy hom van naderby kan bekyk, sal jy sien hy het, soos sy Engelse naam sê, ‘n rooi oog (met ‘n rooierige ring daarom). En terwyl ek netnou groot latynse name aangehaal het – hy is Streptopelia semitorquata – Kraagduif met ‘n halwe (semi) kraag (torquata). Hy koer natuurlik nie soos ‘n tortelduif nie, trouens, sy roep is baie sagter en byna stemmiger. Sy eetgewoontes is effe anders as die van genoemdes hier bo, hy kan groter sade inkry, eet minder lewendige diertjies en, interessant, die slimmes sê hy sal makliker onder bome kos soek as die tortelduif en rooiborsduifie. Let bietjie op daarna.

Volgende keer vertel ek van die duiwe wat eerder in die veld, as in ons dorpe, opgemerk word, en dan wonder ek ook waarom juis die duif die simbool van (onder andere) vrede is. Die Klein-Karoo Voëlklub het die 16e Junie by Red-Stone Hills gevleueldes gaan soek en, nogal op ‘n koue wintersdag, 49 spesies opgeteken! Jy kan my gerus by 072 9033 707 skakel as jy oor voëls wil gesels.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa”)

Watter duiwe het ons tot nou toe al van nader bekyk? Die groot dorpsduiwe was mos die Kransduif (Speckled Pigeon), die Geelbekbosduif (African Olive-Pigeon) en die Tuinduif (Rock Dove). Verlede keer was dit die kleiner dorpsduiwe – die Gewone Tortelduif (Cape Turtle-Dove), die Grootringduif (Red-eyed Dove) en die Rooiborsduifie (Laughing Dove).

Wat oorbly is die twee duiwe wat ons nie maklik in ons dorpe sal raakloop nie. Die eerste een is die pragtige Namakwaduifie (Namaqua Dove) met sy swart gesiggie en bors en lang stert, wat jy byna altyd in ons droër streke op die grond sal sien rondloop. Namakwaduifies is lief om in kort struikwêreld, oop vlaktes en soms selfs langs die pad vir grotendeels fyn sade te soek. Een van die plekke waar ek hulle al gereeld in die verlede raakgeloop het, is op die Mosselbaai-pad net buite die dorp. ‘n Leser het my onlangs voorgekeer en ook vertel dat, wanneer hy met sy fiets daar langs ry, hy hulle soms teëkom. Fyn kyk.

Soos jy dalk op die illustrasie kan sien, die wyfie lyk anders, selfs effe valer, as die mannetjie (die een in die middel is ‘n jonge). By al ons vorige duiwe lyk die mannetjie en die wyfie min of meer dieselfde. Tipies duif, en soos die ander, vorm hierdie duifies egter ook pare vir solank hulle bly leef, en hul gunsteling broeiplekke is in veral akasiabome.

Die tweede een is die skamerige Witborsduifie (Tambourine Dove), wat jy selde buite veral breëblaarwoude en rivierwoude te siene sal kry. Ek sien hulle gereeld in Schoemanshoek, agter in die Matjiesrivier omgewing en in Meiringspoort, maar dit kos fyn soek as hulle nie hul treurige woo, woowoo, woo, tu tut tu tu . . . deuntjie sing wat hul sitplek in die boom weggee nie. Hulle soek ook op die grond vir sade soos die ander duiwe, maar hou ook van klein vruggies en bessies en as daar nie op die grond lê nie, sal hulle hulle sommer so van die takke af pluk. Verras jy hom waar hy op die grond loop, is dit net ‘n harde vlerkgeklap en sig-sag, weg is hy! Mannetjie en vroutjie lyk by hulle ook effe verskillend. En vir die soveelste keer herhaal ek myself – ook die witborsduifies maak pare vir solank hul leef!

Daar moet tog ‘n les hierin weggesteek wees, in die feit dat alle duiwe so afpaar en getrou by mekaar bly en saam nes bou en die kleintjies saam grootmaak! Wel, daar is. Ek het ‘n bietjie op die wye web gaan krap om meer te probeer uitvind oor waarom ons so lief is om die duif as simbool te gebruik – en juis hierdie feit kom soos ‘n refrein deur! Van vroeg af (soos in, duisende jare gelede, tot in die tyd van Egiptenare, Grieke en Romeine) was ons mense bewus van hierdie mooi eienskap van die duif. Soveel so, dat die duif nie net as offerdier of kos gedien het nie, maar gerespekteer is vir hierdie getrouheid aan mekaar en selfs mak gemaak is. Die Europieërs van vroeër het byvoorbeeld geglo dat duiwels en hekse in alle voëls, behalwe duiwe, kan verander! En het jy geweet dat duiwe melk produseer? Wel, dit is nou wel kropmelk, maar dis juis hierdie eienskap wat aan duiwe deur sommiges die simbool van moederskap toegeken het. Duiwe is in verskillende kulture al as simbool van liefde, genade, toewyding, belofte, heiligheid, offervaardigheid hemelvaart, suiwering, boodskapper en hoopvolheid gesien. ‘n Mens sien duiwe orals in mosaieke van ouds. Die wit duif word blykbaar al vir duisende jare as simbool van VREDE beskou. Vir christen-gelowiges is die verhaal van Noag natuurlik baie prominent, met die duif wat met die groen olyftakkie teruggekom het. Duiwe verteenwoordig ook die Heilige Gees na aanleiding van tekste in die Nuwe Testament.

Ja, hulle kan ons soms irriteer en hulle kan goed mors ook as hulle wil, maar erken maar, ons het tog maar diep binne in ons ‘n sagte plekke vir die duif. Jy kan my gerus by 072 9033 707 skakel as jy iets oor duiwe met my wil deel.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa”)

As jy so na die afbeelding kyk wil ek byna vra, kan jy glo dat daar nog so ‘n kleurvolle voël hier by ons rondvlieg? Ek sien die Europese Byvreter (European Bee-eater) so ongereeld dat ek byna van hom vergeet het, maar die ander dag sit ek op die stoep hier in Oudtshoorn met ‘n koffie in die hand en al krr, krr, krr, krr, vlieg ‘n groepie voëls hier oor my huis. Toe onthou ek, hulle is ook mos soms hier by ons! Soms, want hulle is getrou aan hul naam somerbesoekers uit die Noorde (die suide van Europa, Wes-Asië en Noord-Afrika).

Ek dink ons dorpenaars sal hulle moeiliker te sien kry as die mense buite op die plase, en ek sien hulle veral op telefoondrade en in bome in die rigting van die Swartberge. Plekke waar ek hulle byvoorbeeld al opgemerk het is in die Lategansvlei omgewing en ook Red Stone Hills. Tog hoor ek hulle gereeld in groepies oor die dorp vlieg, heel waarskynlik op pad na of van eet- of slaapplekke. En hulle is gewoonlik in groepe bymekaar.

Ek het vroeër genoem dat hulle besoekers is en hul broeiplekke is juis in die lande in die noorde wat ek hierbo genoem het, maar interessant genoeg is daar tog van hulle wat tydens ons somer hier by ons broei. Ek twyfel of hulle hier by ons in die Klein-Karoo broei, maar as jy dalk al tevore van hulle by gate aan rivieroewers of teen grondwalle sien in en uitkom het, laat weet my dadelik, asseblief! Mens weet nooit!

Kan ek hom ‘n karnallie noem? Wel, moontlik sal byeboere dit tog doen. Sy naam is nie verniet byvreter nie. Hy is ‘n insekvreter, maar verkies nogal bye en perdebye as hy hulle in die hande kan kry. Een statistiek sê dat hulle tot 250 bye per dag kan eet! Wanneer hy een gevang het, sal hy hom woes teen die grond of op ‘n rots slaan om van die angel ontslae te raak.

Skakel my gerus by 072 9033 707 as jy meer inligting oor byvreters het om met my te deel. Daar was byvoorbeeld ‘n tydjie gelede ‘n ander spesie byvreter hier by ons opgemerk, maar ek was nie in die omgewing om hom te gaan soek nie.

Onthou ook dat ons nou ‘n voëlklub in die dorp het. As jy meer inligting verlang, skakel gerus vir Jan Bester by 082 4618 253.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa”)

Die Kaapse Blommeryk. As een van Suid-Afrika se 8 wêrelderfenisgebiede en ‘n wêreldwonder in eie reg met sy ongeveer 9600 plantspesies, beslaan dit maar iets soos 4% van Suider-Afrika (dit strek van die Kaapse Skiereiland Noord tot by die Cederberge en Oos tot by Baviaanskloof). Tog verteenwoordig dit 40% van al ons plante! Groot woorde. In Afrikaans noem ons dit sommer net fynbosveld en ons wat in die Klein-Karoo woon word letterlik omvou daardeur. Die Swartberge vorm amptelik deel uit van die beskermde wêrelderfenisgebied, maar steek jy die Outenikwa-, Robertson-, of selfs die Rooiberg-pas oor kry jy nog meer blootstelling aan die wonderlike fynbosveld vol proteas, heide en bolplante, om net ‘n paar te noem.

Al die gesels oor hierdie spesiale gebied en spesiale plante wil jou maar net inlei tot 6 baie spesiale voëls – voëls wat jy net in die fynbos en feitlik nêrens anders sal kry nie. Voorwaar FYNBOS-VRIENDE. En so by my kool, jy kry al ses in ons omgewing! Vandag die eerste 3.

Die verskillende Protea spesies gebruik nektar om voëls en insekte te lok. Trouens, die Suikerbos (Protea repens) van “Suikerbos, ek wil jou hê” faam het tot soveel as ‘n teelepel en meer daarvan beskikbaar! En dis hierdie oorvloed van nektar wat die Kaapse Suikervoël (Cape Sugarbird) ‘n fynbos-fynproewer maak. Die geleerdes sê een voël sal tot 300 blomme besoek om aan sy daaglikse behoefte aan energie te voorsien! Die voordeel vir die blomme is natuurlik dat hulle van bestuiwing gewaarborg is. Suikervoëls is maklik herkenbaar met hul lang snawels en lang sterte (die mannetjie s’n is langer as die van die wyfie) en die kombinasie van hul grootte, luidrugtigheid en die feit dat hulle in groepe saam beweeg maak dit net so maklik om hulle op te spoor.

Die Oranjeborssuikerbekkie (Orange-breasted Sunbird) is vir my loshande een van die mooiste suikerbekkies in Suid-Afrika. Hy is ongelukkig so klein dat jy ‘n verkyker nodig het om sy mooiheid te kan waardeer. Hy is net so lief vir proteas, maar is, anders as die suikervoël, minder suksesvol met die bestuiwing daarvan. Dit is omdat hy langs die blom, en nie bo-op waar die stuifmeeldrade nektar soek. Sy bydrae tot b is nie, sit wanneer hyestuiwing is by die kleiner blomme van die Erica-spesies. Beide suikervoëls en suikerbekkies het natuurlik proteiene ook nodig, so moenie snaaks dink as jy enige van hulle ‘n gogga sien vang en opvreet nie.

Kaapse Kliplysters (Cape Rockjumpers) is nog pragtige en kleurryke (selfs koketterige) fynbos-vriende wat jy veral hoër op teen byvoorbeeld die Swartberg-pas kan raakloop. Ek noem hulle die mak wilde voëls van die berge – om een of ander rede is hulle nie bang vir mense nie en sal maklik kom bedel vir ietsie as jy daar sou piekniek hou. Een het al aan die pasassierskant van ‘n motor ingespring, die voorkant verken, net om weer aan die bestuurskant uit te spring. Waarom verkies hy spesifiek fynboswêreld? Moeilik om te sê, want sy kos – ‘n verskeidenheid insekte, spinnekoppe en selfs akkedisse – kan hy eintlik enige plek kry. Hoe ookal, hy is een van ons baie spesiale fynbosvriende. Volgende keer die ander drie voëls wat jy in die fynbos-omgewing moet gaan soek.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa”)

Ek het verlede week begin vertel van die voëls wat spesifiek die Kaapse Blommeryk as hul woonplek gekies het. Net om te beklemtoon waarom hierdie blommeryk met sy 9 600 verskillende plante regtig so spesiaal is – daar is byvoorbeeld byna dubbel soveel plantspesies (2 285) op die Kaapse Skiereiland alleen as wat op al die Britse Eilande (600 keer groter as die Skiereiland) voorkom (1 443)! Indrukwekkend! En dan praat ek nie eens van al die skaars diertjies en goggas wat jy ook net hier kry nie. Ons ken almal die pragtige Rooi Disa, embleem van die Westelike Provinsie. Ek lees dat hy net deur 1 spesifieke skoenlapper bestuif word – die een kan dus nie sonder die ander nie!

Maar ons gesels voëls, en spesifiek fynbosvriende. Vandag se drie is effe moeiliker om op te spoor as verlede week se drie – eerstens omdat hule valer is, maar ook omdat hulle ‘n bietjie skamer is.

Die Witvlerkkanarie (Protea Seedeater, vroeër Protea Canary) doen wat jy van ‘n kanarie verwag – hy sing. Hy gaan selfs ‘n entjie verder, hy probeer tot om ander voëls van sy omgewing n ate maak, met gemengde sukses! Dit maak beslis op vir sy vaal voorkoms. Trouens, as dit nie vir die duidelike wit strepe op die vlerke was nie (vandaar sy naam) sou hy totaal vaal gewees het! Soos sy Engelse naam sê het hy gespesialiseer in sy dieët – hy eet feitlik net protea sade. As jy gelukkig is, sal jy ‘n groepie bo-op protea struike met saadskietende blomme kry, maar hulle soek ook op die grond tussen die struike en dan is dit regtig moeilik om hulle op te spoor. En hou hulle dop as die groepie skielik opvlieg – anders as meeste groepies wat ‘n entjie sal vlieg en dan gaan sit, hou hulle aan met vlieg tot jy hulle nie meer kan sien nie!

Die Kaapse Pietjie-kanarie (Cape Sisken) is vir my seker een van die mooiste saadvretertjies wat ek ken, ten spyte daarvan dat hy nie die helder kleure van sommige ander het nie. Dit is ‘n fyn, sagte (amper ordentlike) voëltjie en die wit vlekkies op die punte van die vlerke asook die wit stertpunte onderskei hom van enige ander voëltjies waarmee jy hom sou kon verwar. Hy is meer van ‘n grondbewoner en leef op die verskeidenheid sade wat die verskillende fynbosplante afgooi.

Ons laaste fynbos-vriend – die Rooiborsruigtesanger (Victorin’s Scrub-warbler) is uiters gesog onder ernstige voëlkykers. Nie net is hy beperk tot ‘n klein gebied van ons land nie, maar hy is boonop lief vir wegkruip ook. Hy sit en beweeg gewoonlik diep in en onder struike. Hy het ‘n uiters kenmerkende en selfs luidrugtige roep, maar kom baie min tot bo-op ‘n struik sodat jy hom kan sien. Dink bietjie terug na hoe die vaal sangers gelyk het waaroor ek vroeër gesels het – wel hy lyk ook so, maar definitief donkerder met ‘n mooi rooibruin kleur (soos sy naam beskryf). Ons is bevoorreg om sommer ‘n hele familie in die Swartberge te hê wat makliker opspoorbaar is as die ruigtesangers elders.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa”)

Dit gebeur sommer hier onder ons neuse – in ons rustige en oënskynlik geweldlose dorpie (in vergelyking met sommige ander plekke, moet ek seker sê). Daagliks word daar geweld en moord gepleeg in die naam van . . . . kos. En dit is natuurlik roofvoëls wat verantwoordelik is vir die “slagting”. Trouens, daar is so baie roofvoëls wat in Oudtshoorn aktief is dat ek jou nie van almal op een slag kan vertel nie. Vandag praat ek oor die groter – en volgende keer die “kleiner” – dorpsjagters.

Die eerste grote op my lys – die Dwergarend (Booted Eagle) – se Afrikaanse naam is nogal misleidend. Hy mag dalk klein lyk in vergelyking met ander arende, maar hy bly steeds ‘n formidabele voël en ongeveer so groot soos die pragtige Rooiborsjakkalsvoël waaroor ek al gesels het (onder Telefoonpaaljagters)! Ek sien hom gewoonlik uit die Noordekant (Schoemanshoek-area) die dorp insweef en ‘n goeie uitkenmerk is die “kopligte” op sy skouers – wit vere wat soos helder ligte aan beide kante van sy kop sit. Sou hy op ‘n paal sit sal jy dadelik aan sy bene sien dat hy ‘n arend is – anders as die meeste ander roofvoëls wat kaal bene het, het arende vere tot by hul tone. Sy dieët bestaan hoofsaaklik uit kleiner voëls en hy vang hulle in vlug! Die ander twee arende in ons omgewing wat ek redelik gereeld sien is die Witkruisarend en die Visarend.

Die Kaalwangvalk (African Harrier-hawk – sy ou naam was Gymnogene) met sy lang (kaal) bene is wel effe groter as die Dwergarend. Hy kan met sy grys kleur maklik met die Bleeksingvalk (die groot voëls wat jy so gereeld op die telefoonpale op pad Calitzdorp toe sien) verwar word. Hy het tog kaal wange soos sy naam sê, so kyk maar net daarvoor uit. In die broeityd (lente tot vroegsomer) is sy wange helderrooi, andersins ‘n helder geel. En as ‘n groot grys roofvoël by jou verbyvlieg en sy stert het ‘n prominente wit streep onder – Kaalwangvalk se kind. En anders as die Dwergarend wat in vlug jag, verkies hy om neste te roof. Met sy smal kop kan hy in klein gaatjies inkom om ‘n akkedis of ander reptiel te vang, maar werk dit nie, gebruik hy sy handige lang bene. Hy sal met die een aan ‘n vink- of wewernes of rotslysie hang en met die ander krap-krap tot hy ‘n kuiken raakvat. Ek het hom selfs al by ‘n kerkgebou in aksie gesien waar hy aan die geut hang en ‘n nes daaronder beroof.

Die derde groot jagter wat ek soms langs die Grobbelaarsrivier sien, is die Swartsperwer (Black Sparrowhawk). Hy is uit en uit ‘n woudjagter en ‘n mens verwag hom dan nie eintlik in die barre Klein-Karoo nie, maar die dorp met sy baie bome is in die oë van ‘n roofvoël mos ‘n mini-woud, ideaal vir Swartsperwer se kind. (Ek het hom ook al in die Red Stone Hills omgewing tussen die populiere gesien en daar is ‘n broeipaar by die golfbane, so hy is darem nie vreemd aan ons omgewing nie). Hierdie is in my oë ‘n kragtige jagter wat nie speel nie! Hy sien selfs kans vir fisante en tarentale, voëls tot dubbeld so swaar as hy. Duiwe is egter sy hoofmaal. Hy gebruik sy lang stert om behendig tussen bome deur te swenk agter sy prooi aan.

Volgende keer dan ‘n paar van die kleiner dorpsjagters. Net ‘n waarskuwing: sou jy voëls sien wat bruin of gespikkeld is en andersins amper soos bogenoemdes lyk en jou daarom verwar– dit is heel waarskynlik jongeres.

Source: Renderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

Hoe groter ‘n voël is, hoe makliker sien ‘n mens dit mos raak, nie waar nie? Dan val hierdie drie gemaklik binne daardie katagorie, want hulle is groot genoeg om sommer op ‘n ver afstand raakgesien te word. As jy vinnig kyk en hy is regtig ver, kan jy een van die groot reiers dalk nog met ‘n kraanvoël verwar, maar ‘n tweede kyk sal jou oortuig – dis reier se kind daardie. Selfs as hy vlieg is dit maklik om te weet dis ‘n reier – kraanvoëls vlieg met hul nekke ver uitgestek terwyl reiers hul nekke intrek om so ‘n mooi ‘S’ te vorm.

Maar watter een is dit waarna jy kyk wanneer jy hom raaksien? Veral die Bloureier (Grey Heron) en Swartkopreier (Blackheaded Heron) lyk vir die ongeoefende oog sommer baie op mekaar, veral as jy laasgenoemde se swart nek nie duidelik kan sien nie! Kyk mooi na die illustrasies, die verskille is klein genoeg dat hulle op ‘n afstand redelik maklik met mekaar verwar kan word. En terwyl hulle nog jonk is, is dit nog moeiliker. Gelukkig het een van die twee – om die uitkenning vir ons makliker te maak – besluit om ‘n heel ander leefstyl aan te kweek. ‘n Mens assosieer reiers mos met water – die meeste reiers is immers vis- en paddavangers – maar spesifiek die Swartkopreier het besluit om weg te breek van die norm. Sou jy ‘n groot reier in die veld of op ‘n landery sien, is die kanse byna 100% dat dit ‘n Swartkopreier sal wees, want hy verkies eerder insekte, klein voëltjies en muise as vis op sy spyskaart. ‘n Leser wat in Millenium-park woon het my juis ‘n tydjie gelede vertel dat hy op sy voorstoep sit en kyk hoe een gereeld – feitlik daagliks – ‘n muis of twee in die veld daar naby kom vang. Swartkopreiers en Bloureiers het darem ook verskillende kleure snawels en bene om hulle van mekaar te kan onderskei.

Wat hulle egter wel in gemeen het is die nesmaak-plek wat hulle dikwels deel. Sou jy dalk op ‘n reier-kommune afkom – en hier kan jy sommer baie reiers van elke geur en kleur bymekaar kry (oor die kleiner wit reiers gesels ons later) – ontdek jy ‘n raserige, maar uiters interessante geroesemoes! Daar is voornemende pa’s wat die beste plek vir ‘n nes soek; voornemende ma’s wat vlerksleep by die voornemende pa’s; pa’s wat takkies aandra sodat die gekose ma’s by die gekose plek kan nes bou; bure wat gevaarlik na mekaar pik as die een te na aan die ander kom; ouers wat om die beurt op die nes sit en later kos vir die twee of drie donskop-kleintjies aandra – voorwaar ‘n spreekwoordelike malhuis.

Die derde van ons groot reiers, die Reusereier (Goliath Heron) en terloops die grootste in die wêreld, is beslis nie algemeen by ons nie. Trouens, ek weet net van een paar wat so ‘n paar seisoene gelede hier by ons ingetrek het. Maar boeta, as jy nou groot wil sien dan moet jy hulle van naderby beskou! ‘n Leser het my onlangs gebel om te vertel dat sy een van hulle by die dam langs die Safari Volstruisplaas opgemerk het. Dit is ook die omgewing waar hulle die meeste van die tyd boer. Volgens een van die seuns in die omgewing wat hulle gereeld dophou probeer hulle feitlik elke jaar broei, maar sonder sukses.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasies uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

Ons ken almal tant Souf op die hoek se Bantompies wat soms 3 uur in die oggend in haar agterjaart wakkerskrik en skril begin kraai. Dit is soort van werfhoenders, daardie. Vandag se gevleueldes dra ook die naam hoender, maar hulle kraai nie. Trouens, ek sal verbaas wees as jy hulle iewers op ‘n plaaswerf raakloop, want hulle is nie skrophoenders nie. Nee, vir hulle kry jy in en by ‘n dam, of onder in die Grobbelaarsrivier. En omdat albei donker is, word hulle op ‘n afstand maklik met mekaar verwar. Ek praat vandag oor die Waterhoender (Common Moorhen) en Bleshoender (Redknobbed Coot). Eersgenoemde ken jy darem aan sy pragtige rooi en geel snawel, die wit onder sy stert en helder-geel bene uit, terwyl die bleshoender die kenmerkende bles gesig met die twee rooi knoppies bo-op sy kop het. (Die rooi knoppies het iets met die broeiseisoen te doen, want dan is hulle groter).

Elke voël in die natuur het sy plek – sommige vreet vrugte en dra so sade weg om op ‘n ander plek te ontkiem; ander bestuif blomme deur die nektar te drink, en dan is daar die jagters wat muisgetalle in bedwang probeer hou. Net so staan hierdie twee ook hul plek beskeie vol waar hulle hul tuiste in ‘n dam of rivier gemaak het. Met hul gekrap en gewerskaf help hulle die natuur by die ater in stand hou.

Die waterhoender het die groter dieët van die twee. Waar die bleshoender meer op plante konsentreer (hy is byvoorbeeld baie lief vir hiasinte), is die waterhoender die een wat enigiets sal eet, plant of klein diertjie. ‘n Egter omnivoor. Beide sal land toe kom om kos te soek, maar verkies om in die water en tussen riete te wei. Die bleshoenders is die meer gewillige swemmers en jy sal hulle in groot groepe (tot ‘n duisend op plekke) op oop water kry. Waterhoenders is meer tussen die riete en kom ook nie in sulke groot getalle bymekaar nie. Van swem gepraat, beide se tone is vir swem aangepas. Hulle lyk nou wel nie soos ‘n eend met gewebde pote nie, maar elke toon het tog sulke smal stukkies web om hulle te help swem. Waar bleshoenders maklik sal duik agter kos aan, bly waterhoenders bo en sal hoogstens die kop in die water steek. Hulle sal wel duik as hulle in gevaar is.

Waterhoenders is nie skaam voëls nie, maar as hulle senuweeagtig raak word daardie stert kort-kort op en af geflikker en sal hulle vinnig padgee. Hulle bly ook gewoonlik vir lang tye op een plek, terwyl bleshoenders sommer maklik die pad sal vat as die kos skaars raak.

Hou hierdie twee gerus ‘n bietjie dop wanneer jy weer by ‘n plaasdam stilhou. Dankie weereens vir al die oproepe. Onlangs was daar ‘n vraag oor kwikkies wat saans in groot groepe bymekaarkom. Dit gebeur gewoonlik hier rondom wintertyd. Tydens die somer en broeityd word daar afgepaar en kry jy dit feitlik glad nie dat hulle in sulke groepe vergader nie.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

Wat is in ‘n naam? Wanneer dit by die kap-kappers in ons omgewing kom voel dit vir my ek is in ‘n smartie-boks! Wat ons ouers enkele jare gelede Baardmanne genoem het, dra nou die naam Houtkappers. En wat vroeër Houtkappers genoem was, is nou skielik Spegte. Wat ons vandag Spegte noem, noem die Engelstaliges Woodpeckers, en wat ons Houtkappers noem is by hulle . . . Barbets. Hoe dit ook al sy, kap sal hulle kap en as jy fyn luister mag jy gelukkig genoeg wees om ‘n houtkapper of speg iewers in jou tuin te hoor timmer. Trouens, ‘n paar lesers op die dorp het al my aandag daarop gevestig dat hulle wel van hierdie interessante besoekers in hul tuine het.

Wanneer jy ‘n gekappery in jou tuin hoor, is dit heel waarskynlik die kleinerige Kardinaalspeg (Cardinal Woodpecker) wat met kossoek of selfs nesbou besig is. Hy is ‘n tipiese voorbeeld van ‘n regte houtkapper – sy skerppunt-snawel is net reg vir presisie-timmerwerk (en sy kopbeen is ekstra dik om die brein te beskerm); twee tone wys vorentoe en twee agtertoe vir beter vasvat; en selfs die stertvere is ekstra styf om met die kapslag ‘n stewige anker te vorm. Meeste van die kap-kap wat jy hoor is wanneer hy ‘n hol plekkie in ‘n takkie soek, want daar kan ‘n vet wurm in wees. Kry hy een, sal hy dit oopkap en sy lang skerppunttong insteek, die wurm uittrek en siedaar – middagete!

Die kleurvolle Bont Houtkapper (Acasia Pied Barbet), is nie skaam om sy lyf te wys nie, maar sou jy sukkel om hom raak te sien sal sy kras “pê-pê-pê”-roep jou gou op sy spoor sit. Die geluid is onmiskenbaar en as jy dit eers ken sal jy dadelik weet wanneer daar een in jou omgewing stem dikmaak. Hulle is meer algemeen op die plase en in die veld om die dorp en as daar ‘n klompie soetdorings –hul gunsteling bome – bymekaar staan is die kanse goed dat jy hulle daar sal raakloop. Heelwat Bont Houtkappers het egter al dorp toe getrek, so, fyn luister vir die roep. Soos die illustrasie wys het hy ‘n sterk snawel en hy gebruik dit om ‘n gat vir ‘n nes in sagte hout te kap en kou. Let wel, neste is by meeste voëls net vir eiers lê en kuikens grootmaak – hierdie ouens gebruik hul neste egter jaardeur as slaapplek, al broei hulle nie meer nie. En dinge kom nie altyd maklik nie – dis op rekord dat een Bont Houtkapper-paar ses maande lank moes werskaf om ‘n nes pasklaar te kon maak!

Jy kan dit natuurlik vir enige voornemende huisbouers in jou tuin baie makliker maak deur ‘n stuk garingboomstam (so 1.5m) met ‘n gat deur die harde deel teen een van jou bome vas te maak. Voornemende bonthoutkapper-ouers het een vyand – die Klein Heuningwyser (Lesser Honeyguide) – wat op hulle parisiteer deur ‘n eier in hul nes te lê. En heuningwyser-kleintjie maak al die houtkapperkinders dood om alleen al die kos te kan kry. Vabond!!

Ons laaste kapper – die Grondspeg (Ground Woodpecker) – het ek nog net bo-op Swartbergpas gesien, maar hy is interessant genoeg om tog ook genoem te word. Om die een of ander rede het hy besluit dat dit makliker is om gate in walle of selfs in termietneste, as in ‘n boomstam te maak. Hul stapelvoedsel is dan ook miere, en veral die eiers en larwes, wat hulle met hul taai tong onder klippe of uit neste trek en vreet.

En onthou, ‘n Hoep-hoep is nie ‘n houtkapper nie, al lyk hy met sy groot kop en lang snawel wat so kap-kap in die grond nogal baie soos een.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasies uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

‘n Vriend van my se seuntjie kon nog nie eens “Mammie” of “Pappie” sê nie, maar het jy hom gevra om die Hadeda (Hadeda Ibis) (ons eerste Ibis) se roep na te maak, kon hy die “Ha-ha-hadeda” feitlik foutloos nadoen – ‘n seker teken dat die kras geluid vir ewig in sy jong en steeds ontwikkelende brein ingeskree is. Hadedas is loshande die luidrugtigste van die voëls wat hulle hier op ons dorp kom tuismaak het. Daar is juis al – tong in die kies – gesê dat voëls wat met soveel lawaai opvlieg (die kenmerkende “ha-haa-haa”) beslis aan hoogtevrees moet ly en dat dit uit vrees is wat hulle so skree. Selfs die koddige manier hoe hulle hul breë vlerke in vlug klap laat jou wonder of hulle nog vlieglesse nodig het. Hadedas is op hul lawaaierigste vroegoggend of laatmiddag, veral as hulle op pad is na of van hul slaapplekke. Hulle sal egter enige tyd van die dag, sonder klaarblyklike rede, in ‘n boom sit en raas.

Die Hadeda het sekerlik geen bekendstelling nodig nie – hy is (buiten die onmiskenbare geraas) die groot, koddige, grysbruin voël wat sy lang, krom snawel op natgeleide sportgronde of selfs jou voortuin in die gras steek-steek, op soek na ‘n wurm. Maar probeer gerus om op ‘n sonskyndag na aan hom te kom en kyk of jy die wit wangstrepe, pienk op sy skouers en die glansgroen of pers op sy vlerke kan raaksien. Jy sal amper begin dink hy is mooi en van hom hou as jy die weggesteekte kleure ontdek. ‘n Mens waardeer die Hadeda eers regtig wanneer jy sien hoe behendig hy sy ete met daardie lang snawel kan opspoor en uitgrawe. Hy ruik blykbaar uitstekend met sy uiters sensitiewe snawel!

Ou Hoogtevrees is een van vier ibisse in Suid-Afrika. ‘n Nefie van hom, wat jy dalk al in ons omgewing op veral lusernlande, by damme en langs riviere gesien het, is die wit en swart Skoorsteenveër. Sy Engelse naam – Sacred Ibis – verklap iets van sy status in die verre verlede. Die Egiptenare het hom aanbid as ‘n god van kennis en baie is selfs gemummifiseer en saam met die faraos begrawe. Ek het terwyl ek in Taiwan was ‘n regte ibis-mummie by ‘n uitstalling uit oud-Egipte gesien. Ek lees ook dat hulle steeds deur boere gerespekteer word omdat hulle help met (insek-) plaagkontrole – boer se vriend, dus.

Net vir interessantheid: Ibis nommer 3 – die bruin, langbeen Glansibis (Glossy Ibis) – kry jy kuslangs asook in die ou Vrystaat en Transvaal. Wat kleure betref vir my die mooiste, maar die koddigste van die vier met sy bloedrooi kaalkop – die Kalkoenibis (Southern Bald Ibis) – kry jy veral in en om Lesotho. En al drie laasgenoemdes het beslis beter maniere as Hadeda wanneer dit by gesels kom.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasies uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

Nie alle geel voëltjies wat mooi sing is noodwendig kanaries nie, en nie alle kanaries is noodwendig geel nie. Trouens, daar is heelwat van hulle wat maar erg vaal is. Vandag kyk ons na die sewe kanariesoorte wat hier in die Oudtshoorn-omgewing voorkom, nl. Die Geel-, Kaapse-, Dikbek-, Swartkop-, Streepkop-, Witkeel-, en Witvlerkkanarie.

Almal wat kosmosse in die tuin het en al gekyk het wie dit is wat die kosmossaadjies so verniel net voor hulle ryp word, sal die Kaapse Kanarie (Cape Canary) ken. Dit is ‘n klein, gelerige voëltjie met duidelike grys op die agterkop, oordekvere en sykante van die nek. Die wyfies en jonges is valer as die mannetjies. Hulle maak ‘n verskeidenheid geluide wat beskryf word as “a fast jumble of rolling warbles, trills and twitters”. Jy kan jou verluister wanneer ‘n klomp mannetjies uit aangrensende bome gelyktydig lostrek. Dat soveel vrolikheid uit so ‘n klein lyfie kan kom, is ongelooflik en laat ‘n mens jou kop in skaamte sak oor jou dikwelse onvergenoegdheid met die lewe.

Witvlerkkanaries (Protea Canaries) is vir die meeste dorpsjapies redelik onbekend omdat hulle eerder in proteastruike teen die hange van die Swartberg en soms in beboste klowe in ons omgewing aangetref word. Hulle is skugter voëltjies, maar kom gelokaliseerd (in een gebied) voor en as jy weet waar om te soek, kan jy hulle redelik maklik opspoor. Hulle is groot, vaal kanaries met bleek snawels en twee duidelike strepe op hul toegevoude vlerke. Hulle is endemies, wat beteken dat hulle net in Suidelike Afrika voorkom (vanaf die Sederberge tot in die Baviaanskloof) en hou veral van protea-sade.

Die Witkeelkanarie (Whitethroated Canary) en die Streepkopkanarie (Streakyheaded Canary) is twee kanaries waarna jy goed sal moet kyk om te weet presies watter een voor jou is. Albei is vaalbruin en het wit wenkbroue, maar die Streepkopkanarie se wenkbroue is breër en duideliker as dié van die Witkeelkanarie. Albei het strepies op die kroon, maar soos die naam aandui is die Streepkopkanarie se strepies baie duideliker as dié van die Witkeelkanarie. Albei voëltjies het ‘n witterige keel, maar getrou aan sy naam is die Witkeelkanarie se keel witter as dié van die Streepkopkanarie. Albei het sterk, stewige snawels. Nes jy begin dink jy sal hulle nooit uitmekaar ken nie, skep moed, want daar is een baie duidelike kenmerk wat jou sal help om hulle sommer maklik van mekaar te onderskei.

Sodra jy seker is dat jy na een van hierdie twee kanaries kyk, jaag hom dat hy van jou af wegvlieg. Die Witkeelkanarie het ‘n duidelike geelgroen kruis wat totaal afwesig is by die Streepkopkanarie. Maklik né! Hulle is beide lief vir kosmosse en plante wat nektar gee soos aalwyne en Tecomaria capensis (Kanferfoelie, Cape Honey Suckle), veral wanneer die sagte peultjies met die saad gevorm is. Dis ongelooflik om te sien hoe behendig hierdie voëls ‘n saadpeul met hulle bekkies oopwoel om die saadjies binne-in by te kom.

Volgens inwoners van Oudtshoorn wat hier grootgeword het, was Swartkopkanaries (Black Headed Canaries) vroeër volop, maar deesdae sukkel jy nogal om hulle te siene te kry. Die mannetjie het ‘n swart kop en nek en die swart vorm ‘n omgekeerde letter V op die wit bors en maag. Die bo-dele en stert is kastaiingbruin. Die wyfie is maar vaal. In die broeityd bly hulle op een plek, maar is nomadies buite die broeiseisoen. Ek het hulle al op die De Rust-pad raakgeloop.

Om die laaste twee – die Dikbekkanarie (Bully Canary) en die Geelkanarie (Yellow Canary) – van mekaar te onderskei is vir ongereelde voëlkykers net so moeilik as met die Witkeel- en Streepkopkanarie. Daar is darem ‘n paar kenmerke wat jou kan help. As jy op ‘n swermpie van hierdie voëltjies afkom en daar is geles én vales, is dit Geelkanaries, want die wyfies en mannetjies van Dikbekkanaries lyk dieselfde. Dikbekkanaries het ‘n olyfgroenerige bors teenoor die heeltemal geel bors van die Geelkanaries. As jy hulle van naby te sien kry, kyk mooi na die vlerkdekvere. Die rande van die vlerkdekvere van die Geelkanarie is wit. Dit ontbreek by die Dikbekkanarie. Kyk maar gerus vroegoggend in die veld naby die hospitaal uit vir Geelkanaries. Hulle kom gereeld daar voor.

Geniet die kanaries in jou tuin. Plant blomme en struike wat hulle aantreklik vind en kos aan hulle voorsien en jy sal op gereelde basis hierdie voëltjies met hulle strelende sang om jou hê.

(Hierdie is ‘n verkorting van ‘n stuk geskryf deur Wilmar Matthee, ‘n dominee by NGK Oudtshoorn-Noord en ook ‘n kranige voëlkyker.)

Source: Reinderd Visser
(Illustrasies uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

Ons is steeds by gevleuelde vleisvreters na verlede keer se geselsie oor GROOT dorpsjagters. Moet egter nie hierdie jagters onderskat net omdat hulle ‘n bietjie kleiner is nie, trouens, een van hulle het die reputasie as die vinnigste jagter in die wêreld!

Het jy al vroeg-oggend ‘n ent gaan stap en dan hoog in die lug ‘n fyn “tsip . . . . tsip . . . . .tsip” geluid gehoor? Dit is die vroegoggend-roep van die Afrikaanse Sperwer (African Goshawk), waar hy baie hoog in die lug in sirkels vlieg. ‘n Halfuur of so na hy begin het met hierdie vertoonvlug, verdwyn hy tussen die takke van hoë bome en vir die res van die dag is hy moeilik om te sien. Tipies sperwer kan hy met sy lekker lang stert behendig tussen die bome deurvleg as hy ‘n duif of ander voël jaag. Hy hou ook van grondkruipers soos akkedisse, slangetjies en paddas. En net na sononder sal hy nie nee sê vir ‘n sappige vlermuis nie. Hier is beslis meer as een paar in die omgewing van Oudtshoorn so luister en kyk fyn.

Die kleinste van ons dorpjagters is die Witkruissperwer (Gabar Goshawk). Hy lyk baie soos die Afrikaanse Sperwer (meeste sperwers is grys, met lang bene en ‘n lang stert), maar hy is niks groter as ‘n kransduif nie. So klein soos wat hy is, is hy steeds ‘n behendige jagter wat kleiner voëls rats tussen die bome deur kan jaag en in die lug vang. Ek het op ’n keer ‘n komiese voorval aanskou waar ‘n Witkruissperwer ‘n kransduif “aangeval” het, en die duif skaars ‘n oog geknip het! Kransduiwe het egter al op Witkruissperwer se etenstafel beland – as hy regtig honger is sal hy beslis prooi so groot as hyself met mening aanvat!

Die laaste twee lyk baie na mekaar – soveel so dat ‘n ongeoefende oog maklik sal dink dat dit dieselfde voël is. As jy fyn kyk sal jy mettertyd die verskille kan raaksien, maar net sodra jy dink jy het hom, dan sien jy ‘n jonge, en jy is van voor af deurmekaar. Hoe ook al, hierdie twee is die Porche en die Ferrari onder die gevleuelde jagters! Ek praat van die blitsige Edelvalk (Lanner Falcon) en die nog vinniger Swerfvalk (Peregrine Falcon). Anders as die sperwers wat woude as jaggebied verkies, verkies die twee om in die ooptes te jag en val ander voëls aan deur gewoonlik met ‘n verblindende spoed op hulle af te duik. Dit is op rekord dat die Swerfvalk gemiddeld so vinnig as 300km/h duik.

Die manne met die dik brille sê sy duik is al teen 380km per uur gemeet, wat hom loshande die vinnigste lewende wese op aarde maak. Hoe daardie liggaam die skok tydens impak kan hanteer, is ‘n raaisel, want dit klink letterlik soos ‘n geweerskoot wanneer een van hulle ‘n duif tref! Duif se kind is egter nie so gelukkig nie. Eersgenoemde bly heeljaar by ons terwyl die Swerfvalk wintertyd Noordwaarts uitwyk.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

Voëls. Hulle is oral om ons – in ons tuine, in die bome, in struike en op die grond in ons dorpe, en daar’s nog meer van hulle buite ons dorpe op telefoonpale, langs riviere en op damme, in klowe en kranse. Dit is net so jammer dat ‘n mens hulle nie altyd kan waardeer sonder dat dit ‘n bietjie moeite vra nie. Ja, die groot verskeidenheid voëls om ons vra soms ‘n goeie verkyker en kosbare tyd uit ons besige lewe om hul ware kleure te ontbloot. Veral die kleintjies. Vandag se Kaapse Bontrokkie (African Stonechat) illustreer my punt baie goed! Sonder ‘n verkyker lyk hy op ‘n afstand na net nog ‘n vaal klein voëltjie wat iewers op ‘n grasspriet of tak sit en vinnig wegvlieg wanneer jy te na aan hom kom.

Sou jy die kans kry om nader aan hom te kan kom, sien jy egter ‘n heel ander prentjie. Die mannetjies is (soos gewoonlik) die kleurrykste van die twee. Met sy swart kop, wit kragie, roesbruin borsie en swart vlerke is hy onmiskenbaar. Vroulief staan egter nie vêr terug nie – anders as ander voëlwyfies wat maar vaal is, het sy ‘n pragtige oranje borsie. Beide het ‘n wit kruis wat duidelik wys wanneer hulle wegvlieg. Klein, maar kleurvol!

Bontrokkies is glad nie skaam voëltjies nie, hoor. Hul gedrag maak hulle eintlik heel maklik om raak te sien, jy moet net op die regte plekke kyk. Ek het hulle nog nie in ons dorpe raakgeloop nie, maar ry jy na een van jou buurdorpe sit daar heelwat van hulle sommer na aan of langs die pad op ‘n heining of tak vanwaar hulle jag. Hulle is voëls wat hou van ooptes – grasvelde, fynbos, landerye, areas met struike wat nie te na aan mekaar lê nie. Dit maak dit vir hulle maklik om te jag – meeste van hul kos is insekte en ander ongewerweldes wat op die grond rondkruip (hulle is dus nie Blou Bulle nie, want hulle eet van die “vloer” af, reg?).

Sou jy die geleentheid kry en ‘n paar raakloop (hulle is gewoonlik nie vêr van mekaar nie), staan gerus ‘n stukkie van jou tyd af om hulle dop te hou terwyl hulle jag. Jy sal sien dat hulle soms direk op die prooi afduik, maar ander kere sal een vir ‘n kort rukkie twee meter of so bo die grond fladder, byna soos ‘n blouvalkie of bontvisvanger, voordat hy rats op sy maal toesak. Hulle sal ook vruggies eet en saad oppik as aanvulling tot hul vleisdieët.

Dis my ervaring dat die natuur in die algemeen en voëls in besonder vir my persoonlik dieselfde waarde bied as wat ‘n hele handvol anti-strespille sou doen. Die tyd wat ek daaraan afstaan sal nou wel nie die onkruid in die tuin minder maak nie (soos ‘n vriend een dag tong in die kies opgemerk het), maar dit het beslis dieselfde, indien nie ‘n groter nie, verrykende uitwerking op my lewe. Ek verruil dit vir niks.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa”)

Die volstruis is darem nie die enigste voël wat verkies om op die grond leef nie, daar is sommer heelwat ander, al kan hulle vlieg. Ons het trouens al oor ‘n paar van die groteres gesels – jy sal die Bloukraanvoël, die ooievaars en die Sekertarisvoël nog onthou, voëls wat verkies om eerder op die grond te beweeg en te jag. Vir die volgende paar kere kyk ons na nog ‘n paar grondbewoners en ons begin by die twee pragtige kiewiete wat algemeen by ons voorkom.

Die Kroonkiewiet (Crowned Lapwing) kry jy sommer in en om Oudtshoorn! Hulle verkies oop veld met gras wat nie te lank is nie, en waar sal jy meer ideale blyplekke as die sportvelde, die golfbaan en die oop stukke langs ons paaie kry! Kroonkiewiete met hul knikkende koppe (hou hulle ‘n bietjie dop) het goed aangepas by die mens en sy omgewing. Dit maak dit juis vir ons maklik om hulle dop te hou, selfs wanneer hulle broei en kleintjies het (en vra ook dat ons verantwoordelik sal optree as ons weet waar hul nes is). Die nes is sommer in ‘n holtetjie in die grond, gevul met droë grassies, wortels en fyn klippies.

Sodra die kuikens uitbroei word die eierdoppe ver weggedra en fyngetrap sodat moontlike vyande nie die nes maklik opspoor en die kleintjies vang nie. Slim, nê? En anders as die kuikens van die meeste ander voëls (mossies, kwikkies, arende ens) – wat soms weke neem om selfstandig te raak en vir hulle self te kan sorg – kan ‘n kiewiet-kuiken op dag een al rondhardloop en begin kos soek. Het jy al dopgehou hoe goed die kleintjies in die gras kan wegkruip as jy te naby kom, en hoedat die ouers jou sal aanval of probeer weglei van waar hulle is deur te maak of hulle vlerk beseer is? As kroonkiewiete kan kies, sal hulle net termiete eet! Indien termiete nie beskikbaar is nie, smul hulle aan ander miere, insekte, kewers en ‘n sprinkaan of twee.

Die swart-, grys-en-wit Bontkiewiet (Blacksmith Lapwing) vind jy meer gereeld by damme, riviere en nat grasvelde. Die “Blacksmith” in sy Engelse naam kry hy n.a.v. die geluid wat hy maak – dit klink soos ‘n hamer wat op ‘n aambeeld kap. Ek sien hulle ook in die dorp, net minder gereeld, veral op sommige van die sportvelde wanneer hulle natgelei word. Die geleerdes sê dat hulle tot 14 jaar oud kan word en dat hulle nie baie vyande het nie aangesien hulle . . . sleg smaak. Dit beteken nie dat hulle (en veral die kuikens) nie prooi kan word nie, daarom sal hulle al wat ‘n kraai of valk of arend wat dit in die omgewing waag met groot geraas en vlerkgeklap probeer verwilder.

Anders as die kroonkiewiete wat feitlik net op termiete as kos fokus, vreet Bontkiewiete ‘n groot verskeidenheid van insekte en waterdiertjies. Hulle sal selfs dieremis omdolwe op soek na larwes. Die pasgebore kuikens is, soos by die kroonkiewiete, ook binne ure gereed om vir hulleself te kan sorg.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

Ons het al vroeër oor kwikkies gesels, maar baie mense vra my spesifiek uit oor kwikkies wat hulle raakloop wat met ‘voetprobleme’ sit. Ek is oortuig daarvan dat jy ook al ‘n kwikkie of twee teëgekom het wat erg gebreklik voorkom. Sommige het mos sulke dik opgeswelde tone en beentjies, terwyl ander weer letterlik op sulke dik, toonlose stompies loop. ‘Maar wat veroorsaak hierdie horrelpote?’ is die vraag gewoonlik. Vandag wil ek probeer antwoord gee.

Ek het onlangs die voorreg gehad om oë te lê op ‘n M-verhandeling in Zoologie, met die titel “The Search for the reason(s) causing feet abnormalities in the Cape Wagtail (Motacilla Capensis)”, wat juis hierdie vraag probeer aanspreek. Die navorser, Tracy Monday, se vertrekpunt was die vermoede dat kwikkies se dieët (besoedelde kos deur insekdoders en swaar metale by mynafval) veral iets met die voetprobleme te doene gehad het. (Ek is ook al gevra of dit nie kaas is wat dit kan veroorsaak nie, hulle is juis so lief daarvoor.)

Na ‘n hele paar seisoene se intense navorsing by studiepunte regoor die land het sy tot ‘n paar interessante gevolgtrekkings gekom. Die eerste daarvan was dat sy nie ‘n direkte verband tussen kwikkies se dieët en die voetkwale kon kry nie (kaas is dus ook vireers veilig). Sy het drie hoofoorsake ge-identifiseer, waarvan die laaste een die meeste van haar studie in beslag geneem het, omdat dit volgens haar die grootste invloed op pootmisvorming het.

Die eerste oorsaak, het sy gesê, is hare en wolletjies wat om die beentjies draai en die bloedtoevoer afsny. Dit lei gewoonlik tot infeksies en die uiteinde is dat die toontjies afval. Kwikkies hou daarvan om hulle nessies met hare en wolletjies uit te voer en om een of ander rede gebeur dit dan dat ‘n wolletjie of haartjie om die beentjie(s) draai en knoop. Hulle kan dit ook optel terwyl hulle rondstap. Die tweede is moontlike infeksies onder die pote as gevolg van besmette oppervlaktes waarop hulle loop (bv. kieme op warm teer). Die derde oorsaak, en eintlik volgens haar die HOOFOORSAAK, is infeksie deur ‘n spesifieke parasiet.

Tydens haar navorsing het sy ‘n wit, poeieragtige afskeiding op kwikkies se beentjies teëgekom. Van nader bekyk (lees mikroskopies) loop sy toe ‘n parasiet, die Skubpootmyt raak. In Engels heet hy Scaleyleg-mite (en vir die slim mense wat sy hoge naam wil weet, knemidocoptus jamaicensis). Dis blykbaar een van 3 myte wat voëls se pote infekteer (mense met troetelvoëls soos papegaaie het dalk al met een van die ander 2 te doene gekry, en hoenderboere weer met die derde een). Hulle boor onder die vel in en daar woon, eet en broei hulle. Die hele siklus van hierdie byna mikroskopiese spinnekopagtige leef homself hier uit, van eier na larwe na nimf tot volwasse myt. En dis veral die eet-gedeelte wat die skade veroorsaak deurdat die myte die vel stelselmatig wegkou. Al kouende skei hulle speeksel af en op sy beurt veroorsaak dit infeksies, sere, vergroeiings en selfs arthritis! Hoe erger die infeksie, hoe meer misvorm word die beentjies en toontjies en lei dan selfs tot die verlies van sommige of selfs al die tone. ‘n Myt se lewenssiklus is maar kort, 7 dae of so, maar, die nageslag word net meer en meer wat die probleem groter en groter maak.

Dit is tog opvallend dat die nagevolge van infeksie by kwikkies groter is as by ander voëls. Die myt kom immers ook by ander voëls voor. Ek kan egter nie dink dat ek al ‘n ander voël met dieselfde misvormde bene gesien het nie. Tracy voel verdere studies is nodig om die antwoord daarop te kry. Kwikkies ly egter beslis die meeste onder hierdie parasiete. Sy het wel ‘n antwoord op die vraag hoekom so baie kwikkies ge-infekteer word. Volgens haar is dit as gevolg van hul gewoonte om, veral wanneer dit koud en nat is, met slaaptyd in groot getalle saam te koek. Dit skep vir die myte die ideale geleentheid om van een gas na ‘n volgende oor te klim. Die meeste ander grondlewende voëls (lysters, janfrederikke ens.) groepeer nie in sulke groot getalle saam nie, wat die kans op kruis-infeksie verminder. Net vir interessantheid, Somerset-Wes en Port-Elizabeth het die hoogste voorkoms van infeksie gehad, met die Gauteng area geen infeksies!

Voëls dra ‘n verskeidenheid van parasiete, onder andere dan hierdie Skubpootmyt, maar gelukkig is meeste van hulle gas-spesifiek (hulle bly by voëls). Weet dus dat jou voete nog veilig is. Wees net steeds versigtig met die tuingiwwe, asseblief. Tracy se studie toon nou wel dat dit nie die oorsaak vir kwikkies se voetsiektes is nie, maar ander studies wys duidelik dat gif voëlsterftes direk (inasem en aanraking) en indirek (deurdat voëls onder andere vergiftigde insekte vreet) veroorsaak.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa”)

Nee, ek ken darem die Bybelvers – daar is is eintlik twee mossies vir ‘n sent te koop, maar hier op die dorp kry ons drie verskillende soorte mossies en daarom my titel. Wat kan ek van hulle sê? Een is ‘n local, nog een ‘n indringer en die derde ‘n redelik onlangse inkommer.

Die Gewone Mossie – ons local – is wat my betref ook die mooiste. Maar kan ‘n mossie dan mooi wees, hy lyk dan so vaal as ‘n mens op ‘n afstand na hom kyk? Kyk gerus weer. Die Gewone Mossie se mannetjie het ‘n mooi swart kop en keel met ‘n prominente wit oogbank in die vorm van ‘n C (sy Engelse naam is Cape Sparrow en die C vir “Cape” help hulle om dit te onthou). Verder het hy ‘n wit pensie en sy rug is ‘n helder roesrooi. By die wyfie kom die swart kort, maar sy het ‘n mooi grys koppie en ook ‘n wit oogbank. Die Gewone Mossie is, met die uitsondering van ‘n stukkie in Angola, eie aan Suidelike Afrika, ‘n Leser het my onlangs gekontak en naby die skougronde ‘n albino-mossie uitgewys.

Die mees algemene mossie in en om die dorp – die Huismossie (House Sparrow) – is, net soos die Europese Spreeu waaroor ek al gesels het, ‘n indringer uit Europa en Asië. Huismossies is in die 1890’s in Durban, en om en by 1930 in Oos-Londen, losgelaat. Dis duidelik dat hulle goed in hul nuwe omgewing aanpas, want hulle het intussen oor die hele land tot so ver as Angola, Zambië en Malawi versprei. Die mannetjie het ‘n grys kroon, wit wange en ‘n swart beffie onder die keel. Vroulief is so vaal as kan kom.

Ian Mileham het ‘n ruk gelede van ons nuutste inkommer – die Gryskopmossie (Greyheaded Sparrow) – vertel. Hy is ‘n Afrika-voëltjie en die kenners sê hy versprei Suid-Weswaarts teen 75km per jaar. Hy trek blykbaar al verby Montagu, maar is beslis nie algemeen by ons nie. Jy sal moet mooi kyk om ‘n paar te sien. Sowel die mannetjie as die wyfie het ‘n duidelike grys kop, keel en pensie en ‘ n kastaiingbruin rug.

Mossies is grotendeels saadvreters en daarom het al drie spesies kort, stomp bekkies. Hulle is egter nie heeltemal vegetaries nie en sal beslis nie nee sê vir ‘n sappige wurm of insek nie. Mossies word ook redelik mak en sal gereeld by jou agterdeur kom bedel vir krummels. Kyk gerus of jy al drie soorte in jou tuin het, hul onnet neste is gewoonlik in jou dak of in bome in jou agterplaas.

Maar hoe het die twee mossies eers op ons oortjies (die kwartpennie), later die half sent en toe op die 1 sent beland? ‘n Groep vroue, wat gedurende die Anglo-Boere-oorlog in die Bethulie-konsentrasiekamp gevange gehou is, het Matt.10:29 as hul oorlewingstema aangeneem. Hulle het hulle toe voorgeneem dat, indien Suid-Afrika self munte sou uitreik, hulle sou poog om die twee mossies (hul simbool van hoop en geloof) op die laagste denominasie te laat druk. So het dit dan ook vanaf 1923 gebeur. Die sent (en 2c) is intussen uit sirkulasie onttrek wat waarskynlik die einde van ‘n era beteken.

Is twee mossies nie vir ‘n sent te koop nie?
En tog sal nie een van hulle op die grond val
sonder die wil van julle Vader nie.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasies uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

Muisvoëls was in my jongdae handige voëls om te skiet. As vegetariër-voëls het hulle gemaai onder my gunsteling vrugte en my karnivoor-kat het sommer dadelik sy lui lyf opgetel as ek die windbuks gevat en boom se kant toe gestap het. Muisvoëls het baie vleis om die lyf en kat het geweet, hier kom ‘n sappige ete. Boonop kon my pa sy pyp met die lang stertvere skoonmaak. Min het ek geweet watter interessante voëls dit is wat ek sommer so maklik geklits het. Hopelik maak my toewyding deesdae op vir die wreedhede van die verlede.

Hulle is uit-en-uit Afrikavoëls en daar is 6 spesies in totaal. Die Klein-Karoo kan spog met 3 van hulle – voorwaar ‘n prestasie! Daar is die bruinerige Gevlekte Muisvoël met sy wit en swart bek (Speckled Mousebird), die Rooiwangmuisvoël met sy kaal wange en kenmerkende ‘tshivovo’ roep (Red-faced Mousebird) en die grys Witkruismuisvoël met sy bloedrooi pote asook die wit kruis wat jy sien wanneer hy wegvlieg (White-backed Mousebird). Van die drie hoor ek die ‘tshivovo’ die gereeldste en sien ek die minste van laasgenoemde in ons dorp.

Muisvoëls kry hul naam natuurlik van die donserige voorkoms van hul vere, hul lang sterte en muisagtige geskarrel tussen die takke. En hulle is soms so stil soos muise. Vrugteboere sê hulle is ook so lastig soos muise, want hulle kan groot skade in ‘n boord aanrig. Die Gevlekte Muisvoëls is hier die grootste skuldiges. Maar kom ons fokus op hul andersheid, eerder as hul swakheid vir vrugte.

Al drie soorte opereer in groepe en doen alles saam, maar bestudeer jy hulle afsonderlik kom jy agter dat elke spesie eiesoortige gewoontes het. Byvoorbeeld – ‘n groep Rooiwangmuisvoëls vlieg reguit en vinnig as ‘n groep saam, terwyl die ander twee eerder “volg-die-leier” speel. Die Gevlekte Muisvoëls sal letterlik een-vir-een van een boom na ‘n ander vlieg totdat almal oor is.

Het jy al gesien hoe koddig ‘n spul muisvoëls, veral soggens en laatmiddag, wydsbeen aan ‘n tak hang, met hul bors son toe gedraai? Hulle kan dit doen omdat twee van hul vier tone aan elke poot, anders as meeste ander voëls, na albei kante toe kan draai om so die vasgryp te vergemaklik. Daar is goeie redes vir die gewoonte. Een is om sonenergie (hitte) deur hul donker vel op te vang. Snags koek hulle dan saam om so min as moontlik van die hitte te verloor. Sonbaai moet ook die vere droogmaak.‘n Muisvoël se vere het nie waterwerende olie soos ander voëls nie en word maklik sopnat in reënweer. Hy verkluim sommer gou in skielike koue, veral as hy nat is.

Daarom verkies hy ook eerder ‘n daaglikse sandbad as ‘n bad in water. Terloops, muisvoëls is een van die min voëlspesies wat ‘n brandwag gebruik om vir gevaar uit te kyk terwyl die res bad. Daar is ‘n vermoede dat sonbaai ook help met die verteer van hul kos, daarom die gewoonte om na ete krop-in-die-lug in die son te hang. Naas vrugte eet hulle ook nektar, blomme, blare en so dan en wan ‘n vlieënde termiet vir proteiene.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasies uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

Vandag se voëls is om twee redes uiters moeilike voëls. Nie net is hulle beide nagvoëls en daarom moeilik om te sien nie, maar byna al die naguile (nightjars) in Suid-Afrika (daar is 7 van hulle in totaal) lyk op ‘n haar na dieselfde, wat uitkenning – in die dag of nag – ‘n nagmerrie maak! Dit kos eksperts om ‘n naguil op sig uit te ken, en dan kan hulle dit byna net doen op grond van sy gedrag (soms net op die manier hoe hy op die grond of tak sit), of van naby, wat beteken dat jy hom letterlik moet vang en in die hand bekyk. Ek het al een of twee wat in die pad doodgery is so bekyk en is tot nou toe nie seker of ek die voëls reg ge-identifiseer het nie. Nee wat, ons gewone mense ken naguile wat ons raakloop maar op hul geluid uit, as of wanneer hulle ‘n geluid maak, natuurlik! Daar is een wat totaal stil is wanneer hy uit Europa hier kuier. Probleme, probleme.

Van geluid gepraat – die kanse dat jy een van die naguile wat by ons in die Klein-Karoo voorkom al gehoor roep het, is groter as wat jy dink, jy het dalk net nie geweet dit is na hom wat jy luister nie. Dit kon gewees het toe jy een aand êrens in die veld gestaan het (nie net in die Klein-Karoo nie, hoor, hy kom wyd verspreid voor), of terwyl jy na ‘n dokumentêre program oor een van ons nagdiere in Afrika gekyk en hy in die agtergrond geroep het. Ek praat van die Afrikaanse Naguil (Fiery-necked Nightjar) en hy het vir my sekerlik een van die mooiste roepe wat jy ooit in die nag sal hoor, trouens, dis een van ons bekendste nag-geluide!

Hy doen met ‘n gewone nag wat die Visarend en sy pragtige roep met ‘n gewone dag maak – verander dit van doodgewoon na ‘n fenominale Afrika-moment. Hoor jy daardie geluid, weet jy, Ek is in Afrika en nêrens anders nie! Vir ons Afrikaans-sprekendes klink dit, wanneer hy roep, of hy sê: “Jaag-weg-die-wewenaar!”. In Engels klink dit kompleet of hy sê: “Good-Lord-deliver-us!”. Wathy ookal in voëltaal sê (en in broeityd sê hy dit tot 100 keer of meer per nag), dis ‘n geluid waarmee ek nooit verveeld sal raak nie.

Hier is ‘n vraag aan die boere in ons omgewing – Het jy dalk al in die nag op jou plaas in die lande water gelei en gewonder watter dier, voël of insek die lang, uitgerekte ‘trrrrrrrrrrrrrrrrr’ geluid, wat lank en ononderbroke aanhou, maak? Hier is jou antwoord – dis ‘n voël, en sy naam is die Rooiwangnaguil (Rufous-cheeked nightjar). Hy is nie so algemeen hier by ons nie wat die kans dat jy hom sal hoor skraler maak, maar luister fyn wanneer jy dalk een somernag iewers in die natuur is, jy mag net gelukkig wees. Wintertyd vlug hy noordwaarts.

Genoeg eers oor geluide. Daar is nog die vraag oor hoeveel ‘uil’ daar in ‘naguil’ is. As jy die titel gelees het, ken jy reeds die antwoord – hulle is geen familie van mekaar nie. Ek het nog nie presies kon uitwerk hoekom hy die naam ‘naguil’ het nie, die vermoede is dat dit ‘n streeknaam uit die verlede is wat later ‘n versamelnaam geword word.(Hy het ook name soos ‘nagswael’, ‘nagvalk’ en ‘nagspreeu’ gehad, sê ‘n voëlkenner my.) Die punt is, ‘uil’ kom in sy naam voor, maar ‘n uil is hy nié. Uile se oë sit byvoorbeeld langs mekaar en kyk beide vorentoe, met ‘n snawel wat afgebuig is om dit moontlik te maak. Hulle sit ook regop soos roofvoëls, wat hulle is – hulle eet immers muise, slange, vis, noem op. Naguile se oë daarenteen sit aan die kant van die kop, met ‘n bek wat vorentoe wys en, terloops, wyd kan oopmaak. Hulle sit verder plat op die grond of tak, soos die afbeeldings wys. En hulle is feitlik uitsluitlik insekvreters, wat hulle saans en snags rats uit die lug of op die grond vang. Baie word ongelukkig doodgery, omdat hulle life is daarvoor om in die pad (veral grondpaaie) te sit vanwaar hulle insekte vang. Bedags slaap hulle op die grond of in struike.

Die mees onlangse interessante voëlverwante vraag wat ek van ‘n leser gekry het, was wat om te doen as ‘n groot groep mossies ‘n boom in die tuin as oornagplek ontdek het.. Vier of tien is nog hanteerbaar, maar hy het honderde wat twee bome oorgeneem het en glo my, hulle kán mors! ‘n Eenvoudige wenk is, hang ou cd’s, blink deksels van bv. koffieblikke, of sommer net plastiese sakke wat raas, tussen die takke op. Dit mag hulle dalk ontmoedig om weer daar te oornag.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa”)

My bure het onlangs ‘n seun ryker geraak, maar waar het die knapie vandaan gekom? As kind was daar vir my vertel dat ek in die berg gaan haal en my stertjie afgekap is. Onsin! Ek het onlangs op ‘n kaartjie van gelukwensing met my geboorte aan my ma-hulle afgekom – voorop is daar definitief ‘n ooievaar met ‘n baba wat in ‘n doek hang in sy snawel! ‘n Ooievaar het my gebring en basta, ek lyk dan nie eens naastenby soos die boggoms nie! (dink ek . . . .)

Sou ooievaars wel kindertjies in die Klein-Karoo moes aflewer sou dit nie ‘n groot problem gewees het nie, want hier is met tye verbasend baie van hulle in die lusern-landerye om die dorp! Dit is gewoonlik Wit Ooievaars (White storks) wat somertyd veral sprinkane (hulle het vroeër as Sprinkaanvoëls bekend gestaan) en ander klein lewendige goetertjies (soos paddas, muise en jong voëltjies) by ons kom soek. Ek het gesê somertyd, want hulle is eintlik somerbesoekers wat gedurende ons herfstyd na die Noorde migreer en dan daar broei. Wat baie mense egter nie weet nie is dat daar klein groepies Wit Ooievaars is wat vir ‘n geruime tyd al wel in die Suidelike halfrond broei – ‘n soort omgekeerde migrasie.

Trouens, die Klein-Karoo kan daarop roem dat die HEEL EERSTE Wit Ooievaar-nes wat in die Suidelike halfrond ontdek is, in 1940 in ‘n droë bloekomboom op ‘n boer se plaas tussen Oudtshoorn en Calitzdorp gevind is! Deesdae is daar nog ‘n paar broeipare in die Bredasdorp-omgewing en by die Tygerberg-dieretuin buite Stellenbosch. Hierdie pragtige voëls verkies om in groepe saam te woon en in veral grasveld en landerye kos te soek. Laat somer versamel hulle in nog groter groepe om so saam die groot trek Noorde toe aan te pak. Wit ooievaars het die interessante gewoonte om op warm dae op hul rooi bene te mis om af te koel, wat die bene dan pienk of wit laat lyk. Op die warmste deel van die dag sal die hele groep gewoonlik hoog die lug in vlieg en dan in sirkels sweefvlieg.

Nog ooievaars wat in kleiner getalle hier by ons voorkom (hulle word deur sommige selfs as raar beskou), is die Grootswartooievaars (Black Storks). As mens hulle met die Wit Ooievaar vergelyk, kom jy agter dat hulle feitlik soos swart en wit van mekaar verskil. Anders as die Wit Ooievaars kom hulle nie in groot groepe bymekaar nie. Hulle sal eerder enkel , in pare of hoogstens klein groepies saam beweeg. Hul broeineste is ook eerder op hoë rotslyste as in bome, waar Wit Ooievaars se broeineste gewoonlik is. Hoofdis op hul spyskaart is vis en daarom sien mens hulle meestal naby water, met paddas, klein voëltjies, sprinkane en selfs klein skilpaaie as bykos. Hulle broei ook wel in Suid-Afrika en daar is een nes in die Klein-Karoo waarvan ek bewus is – dit is in die Red Stone Hills omgewing. Beide ooievaars is egter die boer se vriend, omdat hulle ‘n groot aandeel het in die beheer van dit wat die boer as pestilensies beskou.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasies uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

Ons ken almal die liedjie “Aai, aai, die witborskraai”, en meeste mense wil “aai” sê wanneer hulle aan kraaie dink. Kraaie het mos die reputasie dat hulle blinkgoed steel en as jy al met hoenders geboer het, sal jy weet dat kuikens en veral eiers nooit veilig is met hulle in die rondte nie. Aan die ander kant het ‘n kraai die onderskeiding dat hy, wanneer hy mak gemaak word (nie aan te beveel nie!) met enige papegaai kan kersvashou wanneer dit by gesels kom! Hopelik het jy net positiewe herinneringe aan kraaie (soos Carika Keusenkamp se Kraaines van ouds)…

Ons het drie kraaie in ons omgewing – die Swartkraai (Cape Crow), die Witborskraai (Pied Crow) en die Withalskraai (White Necked Raven). Ek het al gehoor dat mense laasgenoemde soms ‘n raaf ook noem, is dit dalk na aanleiding van sy Engelse naam? Ek gesels net oor hul eetgewoontes, want ek wil ook oor soetigheid vir die voëls in jou tuin gesels.

Die Swartkraai en Witborskraai soek beide hul kos op die grond, terwyl die Withalskraai meestal soos ‘n wafferse valk of arend in die lug sal rondsweef op soek na sy kos. Laasgenoemde hou ook meer van heuwel- of bergagtige gebied en jy sal hulle meer daar opmerk. Al drie is omnivore (eet vleis, vrugte en plantmatreriaal) maar tog verskil hul diëte ietwat van mekaar. Swartkraaie fokus op veral insekte, larwes, torre en klein diertjies, met vrugte so nou en dan en sal wel aan ‘n dooie dier of voël in die pad peusel. Witborskraaie daarenteen fokus veel meer op vrugte, sade en wortels, met ‘n eier as lekkerny en klein diertjies as die proteiene aangevul moet word.

Withalskraaie het stewige bekke en sal voëls, klein diertjies en selfs skilpaaie aanpak. Ek lees dat hulle die skilpad die lug in dra en dan op ‘n klip laat val sodat die dop breek. Hul geliefde dis word ongelukkig deur die mens verskaf – jy sal hulle eerste by ‘n dooie dier in die pad sien! (Kyk gerus watter kraaie jy in die pad sien vreet wanneer jy weer ‘n lang ent ry en hulle teëkom). Withalskraaie het nog ‘n soettand ook en sê nie nee vir die nektar van ‘n bergaalwyn nie.

Van soettand gepraat – jy sal onthou dat ek die vorige keer gesels het oor water in jou tuin om voëls te lok. Daar is baie soettande in die dorp en omgewing – ek dink hier veral aan die suikerbekkies. Hoe gaan jy hulle tuin toe lok? Daar is veral twee maniere – die een is om die regte plante te plant en tweedens kan jy ‘n houer met nektar vir hulle voorsien. Wat plante betref is daar verskeie wat geskik is, probeer maar en kyk wat groei in jou tuin – jy kan kies tussen heides, proteas, vuurpyle, kanferfoelies, kraanvoëlblomme, aalwyne en klipdagga of wildegagga, om ‘n paar te noem. Kyk gerus watter nektarblom in jou tuin die meeste voëls lok.

Jy kan ook ‘n nektarvoeder maak en in jou tuin ophang. Hieroor kan boeke geskryf word en die spasie hier is te min daarvoor. Daar is verskeie voeders te koop, maar dit is ook nie moeilik om self een te maak nie. Die belangrikste om te onthou is dat jy miere moet weghou, die houer moet skoon hou en elke twee tot drie dae vars nektar moet ingooi. Daar is vele nektar resepte – gewone suikerwater werk net so goed. As jy dit rooi wil kleur (die kleur lok nektardrinkers), wees versigtig met koskleurmiddels, dit is nie noodwendig goed vir hulle nie. Gebruik eerder die water waarin jy ‘n beet gekook het. Wees ook geduldig wanneer jy die eerste keer nektar uitsit, dit mag ‘n tydjie neem voor hulle dit ontdek, maar dan . . .

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

Daar is sommer nog heelwat voëls wat in en om ons dorp rondvlieg waaroor ons nog nie gesels het nie. Wees verseker, ek wil jou nog van elkeen van hulle vertel. En sommer so vroeg-vroeg in die jaar het ons boonop ‘n vreemde en heel interessante gevleuelde besoeker in ons omgewing! Ek praat natuurlik van die Maraboe (‘n soort ooievaar) wat uit die verre Swaziland tans hier by ons amptelike vullishoop buite die dorp kuier! [Ons weet dat hy daarvandaan kom omdat hy ‘n geel etiket aan die vlerk het wat hom identifiseer. Iemand wat in die Hlane Koninklike Natuurreservaat in Swaziland op maraboes navorsing doen het die etiket aangesit toe dit nog ‘n kuiken in die nes was.] Weereens dankie aan die wakker leser wat hom opgemerk het. Ons kon so ‘n positiewe bydrae tot die navorsingsprojek maak.

Dit wil tog vir my lyk asof daar heelwat lesers is wat begin het – en ander wat lankal reeds besig is – om hul tuine voëlvriendelik te maak. Ek is alles behalwe ‘n ekspert op tuinrestourante, maar wil tog hieroor my stuiwer in die armbeurs gooi. Hou die volgende paar geselsies dop. Onthou net, dit is ‘n onderwerp waaroor boeke al geskryf is – hierdie wil nie ‘n volledige gids probeer wees nie. As die artikeltjies jou egter motiveer om self ‘n tuin-restourant te begin, of om verder daaroor na te lees, het dit in sy doel geslaag.

Vandag wil ek kortliks oor die basiese drankie wat jy in jou tuin kan aanbied gesels – Water! As jy later disse wil byvoeg, word water ook jou restourant se hoof-advertensie. Iets soos: “Kom les jou dors en was jou vere, en kyk wat is op die res van die spyskaart!”.

Mense reken dat, as hulle ‘n mooi voëlbadjie in die middel van die grasperk geplaas het en gereeld vol water hou, dit tonne voëls sal lok. Nie regtig nie. Net jou vrypostiges (soos duiwe, vinke, mossies en spreeus) sal dit uitprobeer. Jou meer skugter voëls (en ons het baie en mooies in ons tuine wat jy ook sal wil nooi) waag dit nie om daar te bad nie. Hulle soek ‘n plek waar hulle vinnig in ‘n struik kan verdwyn as daar gevaar sou kom. Heelwat voëls verkies ook om op GRONDVLAK water te drink. Hou die voëlbadjie daar op die grasperk, dit lyk mooi en lok wel voëls, maar oorweeg ook ‘n poeletjie op die grond, onder struike of in ‘n meer beskutte deel van jou tuin. Hoe hy lyk los ek aan jou inisiatief oor (dit kan byvoorbeeld klein of groot wees; van sement of sommer ‘n ou omgekeerde wieldop; net een poeletjie of selfs meer as een).

Hou net in gedagte dat dit nie te diep moet wees nie, of dat, as dit dieperig is, daar iets stewig in is waarop die voëltjie kan staan wanneer dit drinktyd of badtyd is. ‘n Bad ofpoeletjie met ‘n geleidelike helling is die beste. Die vastrapplek moet ook nie glad wees nie – daardie lywe word met badtyd rof rondgeskud en dan wil hulle stewig staan. As jy die poeletjie gereeld skoonmaak en vol water hou (as dit reënwater is eerder as kraanwater, selfs nog beter), sal jy later verras wees om te sien wie almal in jou tuin kom kuier! Wees tog net versigtig met gifstowwe naby die poeletjie – voëls is maklik vatbaar vir vergiftiging.

Source: Reinderd Visser

Ons gesels vandag verder oor hoe om jou tuin in ‘n voël-restourant te omskep. Jy sal onthou dat ‘n “kroeg” en spa (drinkwater en badplek op die regte plek) die ideale omgewing skep om ‘n groot verskeidenheid voëls na jou tuin te lok. Verder het ek verlede keer genoem dat ‘n soetigheidjie (suikerwater en nektardraende blomme) die gulsige soettand in jou omgewing vriendelik sal uitnooi om te kom kuier. Vandag begin ek oor die restourant self gesels. Eet is een van ons basiese instinkte, en dit geld vir voëls ook. Plaas die regte kos op die spyskaart en binne ‘n ommesientjie is jou tuin een van die gewildste restourante in Oudtshoorn. Vir voëls, natuurlik.

Om mee te begin moet jy onthou dat voëls, net soos ons, kieskeurig is wanneer dit by eet kom. Sommiges hou van vleis, ander is vegetaries. Die verskillende vegetariërs hou ook nie noodwendig van dieselfde soort vegetariese kosse nie. En dan is daar sogenaamde vegetariërs wat wel so nou en dan ‘n vleisie sal eet. Kophou.

Wanneer dit by kosgee kom is ek ‘n voorstaander van ‘n tuin wat sommer vanself kos gee. Ek dink hier aan bome en struike wat vrugte en bessies dra of wat blomme met baie nektar dra. Dit is egter ‘n langtermynprojek, maar met goeie beplanning en ideale kosgeeplante op die regte plekke in jou tuin behoort dit die voëls in jou omgewing jaar in en jaar uit te lok. Maar wat plant mens? Daar is ‘n groot verskeidenheid geskikte bome en struike en dit regverdig ‘n geselsie op sy eie. ‘n Kwekery wat sy sout werd is sal jou beslis ook kan help met die kies van die geskikste plante wat voëls sal lok.

‘n Kits-restourant gee egter net soveel, indien nie meer nie, bevrediging. Dit is waar jy self soggens of saans vir die gevleueldes in jou tuin kos uitsit. Volgende keer gesels ek meer oor die spyskaart self, vandag eers net ‘n paar inleidende opmerkings. Soos met die drink- en badplekke, is dit belangrik waar jy kos gee. Sommige voëls eet sommer van die grond af, maar ander verkies die veiligheid van ‘n boom of struik naby en en sal eerder ‘n voertafel wat hang verkies. Kyk gerus hoe buurman se eetplekke lyk as hy reeds ‘n restourant het.

En wat eet jou tuinbesoekers? Ek verdeel hulle in drie groepe – saadvreters, vrugtevreters en insekvreters. As jy wil hê dat al drie jou tuin besoek, sal jy moet sorg dat daar ietsie vir elkeen op die spyskaart is. Dit is belangrik dat jou restourant altyd skoon is – kos wat suur geword het kan die besoekers eerder benadeel as voed.

Tensy jy ‘n paar mak eendjies in jou tuin het, of naby ‘n plaasdam of rivier bly, of moeite doen om die wildes te gaan soek, is eende nou nie juis voëls wat jy gereeld te siene sal kry nie. Buiten dalk vir die Kolgans (Egyptian Goose), wat nie skaam is om hier op die dorp te kom nesmaak nie. En tog is daar ‘n groot verskeidenheid van hulle op ons voorstoep. Dit kos fyn kyk, maar dis moontlik om met verloop van tyd ten minste 9 tot 10 platpootspesies op damme en riviere in ons omgewing raak te loop. Naas die eerste drie wat jy op die illustrasies sien kan jy ook uitkyk vir voëls met name soos Teeleend (Cape Teal), Kaapse Slop-eend (Cape Shoveller), Rooibekeend (Redbilled Duck), Bruineend (Redeyed Pochard), Swart Eend (African Black duck) en Bloubekeend (Maccoa Duck).

Die vraag is: Hoekom lees ons van ‘n gans, ‘n eend en ‘n makou? Is hulle nie maar voëls van eenderse vere, of dan eenderse pote, nie? Dis nogal ‘n vraag met ‘n ietwat ingewikkelde antwoord, moes ek uitvind. Want, al het hulle verskillende name, is hulle almal verrassend genoeg wel . . . eende,! Ek probeer baie kortliks verduidelik.

Tipiese EENDE soos die Geelbekeend (Yellowbilled duck) kan reguit van die water opvlieg sonder om met die pote op die water te trap. Hulle voed ook kop-onder-die-water teen of naby die watervlak. Daar is egter uitsonderings – soos die Bruineend. Sy bene is vir duik aangepas en hy kan nie direk van die water opvlieg nie. Verwarrend, nê? Dit word nie beter nie. Tipiese GANSE is weer aangepas om op gras te wei of om saad op lande en vlaktes te vreet. Daarom is hul bene goed ontwikkel en vorentoe geplaas. Hulle sal ‘n ent op die water hardloop voor hulle kan opstyg. Plaasganse is voorbeeld hiervan. Die slimmes sê egter dat werklike ganse glad nie wild in ons streek voorkom nie. Kolganse toon bloot kenmerke van die ware ganse (in Engels word hulle as “goose-like” beskryf) en daarom word hulle so genoem. Hulle bly steeds eende. Daar is blykbaar net een regte MAKOU in die wêreld, en hy kom van Suid-Amerika.

By ons kry jy van hulle op plase waar hulle mak rondloop (kom ons noem hulle plaasmakoue). Ons Wildemakou (Spurwinged Goose) – ook familie van die eend – is eintlik fisies en volgens sy gewoontes vergelykbaar met ‘n gans, maar kry sy naam omdat die rooi merke op sy voorkop hom baie soos ‘n regte makou laat lyk. Om saam te vat – in my onkunde wil dit voorkom asof al die wilde watertrappers in ons omgewing deel van die eend-familie is, met kenmerke van ander soorte (wat elders in die wêreld voorkom) by hulle teenwoordig.

By ‘n volgende geleentheid gesels ek dalk oor nog van ons plaaslike eende, maar met my laaste opmerkings vandag het ek dit oor die Groenkopeend (Mallard). Hy kom nie natuurlik by ons voor nie, maar is uit die Noordelike halfrond as ‘n soort troeteldier hierheen gebring. Dis ‘n eend wat baie, en uiteenlopende, emosies by mense losmaak. Aan die een kant oorrompel sy mooi voorkoms onkundiges en wil hulle hom graag as ‘n mak eend aanhou, wat deesdae in elk geval onwettig is. Aan die ander kant is daar diegene wat Groenkopeende, sodra hulle hulle teëkom, voor die voet vankant maak. Wat ander weer ongelukkig maak. Waarom dan so ‘n mooi eend vankant maak, word gevra?

Omdat hulle ongelukkig met die Geelbekeend en Swart Eend – plaaslik beskermde spesies – kruisteël en hulle as spesies bedreig. En dit mag mos nie! As jy die regte ding wil doen sal jy – as jy ‘n Groenkopeend iewers opmerk – dadelik vir Cape Nature laat weet.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasies uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

Rooikophoutkapper (23/08/2007)

Die duet-roep van die Rooikophoutkapper (Black-collared Barbet) saam met sy maat is seker een van die bekendste klanke in die Bosveld. Jy kry hom ook redelik algemeen in Kwazulu-Natal en die Oos-Kaap, maar is (sal ek sê amptelik?) nog nooit in die Wes-Kaap opgemerk nie. Tot ongeveer ‘n maand gelede. En hy (daar is net een en aangesien mannetjie en wyfie dieselfde lyk, weet ons eintlik nie of dit ‘n “hy” of “sy” is nie) is hier by ons, in Oudtshoorn! Hy het hom in ‘n Kardinaalspeg se ou nes (‘n gat in ‘n dooie boom) tuisgemaak en lyk heel gelukkig. Die ernstige voëlentoesiaste in die Wes-Kaap is heel opgesmuk met hom en yweriges beplan om selfs van so ver as Kaapstad te ry om hom gade te slaan. Hy word ook amptelik as ‘n rare besoeker by die Wes-Kaap Rariteits-komitee aangeteken. Hierdie waarneming is te danke aan die wakker huiseienaars wat gewonder het wat die vreemde voël met die helder-rooi kop is wat in hul tuin rondkarjakker. Fyn kyk, Oudtshoorn kry meer toeriste as wat ons dink!

Maraboe Uit Swaziland (07/01/2008)

Een van ons oplettende lesers het my verlede Maandag (7 Januarie) geskakel en vertel van ‘n Maraboe, ‘n soort ooievaar, (sy Engelse naam is Maraboe Stork) wat hy by die dorp se stortingsterrein raakgesien het. Sy waarneming was 100% korrek, soos die foto toon. Maraboes kom grotendeels in die Noorde en Noord-Ooste van die land voor, met baie min wat elders opgemerk word. Ons het dus weereens ‘n unieke vakansieganger (of –gangers, daar is intussen ‘n tweede een saam met hom opgemerk) in die Oudtshoorn omgewing. Wat die voël interessant maak, is dat hy aan die regtervlerk gemerk is – dit is ‘n geel flappie met S64 daarop. Die slim mense het my laat weet dat ‘n proffie in Swaziland (Prof. Ara Monadjem) met ‘n navorsingsprojek op Maraboe’s besig is. Hierdie een is in ‘n nes van ‘n kolonie in die Hlane Nasionale Park gemerk. Die waarneming dra by tot sy navorsingsprojek (kyk net hoe ver het hy gevlieg!!) en daarom ‘n groot dankie aan die wakker leser!

As opvolg op hierdie verhaal kan ek nou vertel dat hy, nadat hy ons verlaat het, minder as ‘n maand later by Springfield in die Vrystaat se asgate opgemerk is. Hy is weereens aan die geel flappie uitgeken en het net soveel opgewondenheid daar ontketen as hier.

Oopbekooievaar (30/12/2009)

Gereelde lesers van hierdie voëlrubriek sal teen die tyd weet dat ons sommer ‘n groot verskeidenheid voëls in die Klein-Karoo het. Kom ons noem hulle, “die plaaslike bevolking”. Glo my, daar is nog ‘n hele paar waarvan ek jou nog wil vertel. Die mense van Oudtshoorn en die Klein-Karoo is ook nie vreemd met die gedagte van duisende toeriste wat jaarliks hier ‘n draai kom maak om al ons gewilde plekke te kom besoek en ons ekonomie kom bevorder nie. So nou en dan daag daar egter ‘n besoeker van ‘n ander veer op wat die spesifiek die plaaslike voëlkykers se lewens kom verryk! Deur die jare het ons jou van hulle vertel sodra hulle hier opgemerk is: Daar was onder andere die Palmwindswael (Palm Swift); die Blou Visvanger (Halfcollared Kingfisher); die Rooikophoutkapper (Blackcollared Barbet) en onlangs die Maraboe (Maraboe Stork). Nou is daar nog een om by die lys te voeg.

Die eienaars van die Yotklub gastehuis in Oudtshoorn het my op die 30ste Desember geskakel met die nuus van ‘n “vreemde” voël wat op hul grasperk langs die Grobbelaarsrivier rondloop, een wat vir hulle baie soos ‘n Oopbekooievaar (African Openbill) lyk. As ‘n mens na sy verspreidingsarea kyk (tot onlangs het jy hom nie verder Suid as die Noorde van sowel KwaZulu Natal en die Vrystaat gekry nie) sal julle verstaan waarom ek dadelik – en opgewonde – op my bromponie gespring het om hom van nader te gaan bekyk. En inderdaad, daar staan ta toe – Oudtshoorn se eerste Oopbekooievaar!! ‘n Paar oproepe later en sommer gou was daar ‘n paar ander voël-entoesiaste met verkykers ook na die ooievaar aan’t stare. Hy het aanvanklik moeg gelyk (dalk vêr gevlieg?), maar nie lank daarna nie het hy rivier se kant toe gestap en binne minute ‘n stewige middagete gevang – so ‘n knewel van ‘n krap! Die volgende dag was hy weg.

Ek lees dat hy sy snawel op veral twee maniere handig gebruik. Die eerste is waar hy die onderkant, wat dun en skerppuntig is, gebruik om onder andere mossels en ander skulpdiere oop te dwing. En dan is daar die koddige oop gedeelte waar hy sy naam vandaan kry – dié gebruik hy blykbaar om veral slakke oop te kraak, byna soos ‘n neutekraker.

Die goeie nuus is dat daar die afgelope tyd meer van hulle in die Wes-Kaap opgemerk is (vir die eerste keer middel Desember 2009). Daar is ‘n vermoede dat daar om die een of ander rede ‘n skielike migrasie van Oopbekooievaars Suid, in hierdie rigting, is. Kyk dus mooi as jy ‘n groterige voël met ‘n snaakse oop snawel sien, dit mag dalk net een van hulle wees!

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa”)

As jy hierdie reeks tot nou toe gevolg het, sou jy agtergekom het dat elke voël waaroor ons tot nou toe gesels het uitstekend by sy omgewing aangepas het en meeste selfs spesifieke diëte ontwikkel het. Dink aan die saadvreters (mossies, vinke), vrugtevreters (muisvoëls, tiptolle), nektardrinkers (suikerbekkies), en die Visarend wat grotendeels vis vang (oor hom gaan ons nog gesels), om maar ‘n paar te noem. Vandag se voëlvriende word nie verniet “vlieëvangers” genoem nie – hulle hou van vlieë en ander vlieënde insekte.

Meer verskillend kan die drie seker nie van mekaar lyk nie, en tog dra hulle dieselfde naam – vlieëvanger. Daar is boonop nog ‘n hele paar ander hier by ons en oor hulle praat ek by ‘n volgende keer.

Dis nou al sterk somer so as jy gelukkig is behoort jy die mooiste een van die drie in die dorp op te merk. Ek praat van die Paradys Vlieëvanger (Paradise Flycatcher) met sy pragtige blou kuifkop, roesbruin lyf en lang stert (terloops, wyfie s’n is bietjie korter). Die dorp, veral waar daar baie bome in tuine is, is ‘n ideale blyplek vir die pragtige paradysvlieëvangers. Hulle is sku en beweeg gewoonlik vinnig tussen die bome deur terwyl hulle vir insekte jag, maar jy sal nie die dag vergeet wanneer jy hulle die eerste keer sien nie. ‘n Hoogtepunt sal wees as jy die klein nessie kan sien wat hulle bou. ‘n Mens kan jou beswaarlik indink dat hulle met hul lang sterte daarin pas, maar hulle doen! Onthou, mannetjie help ook die eiers warm sit. En wintertyd verdwyn hulle tot so ver as iewers in Midde-Afrika.

Die gebeur maklik dat ‘n mens die Fiskaalvlieëvanger (Fiscal Flycatcher) met die Fiskaallaksman (of Janfiskaal, soos baie hom ken) verwar. Hulle lyk nogal baie na mekaar, maar die laksman het beslis ‘n sterker snawel – amper soos die van ‘n roofvoël – terwyl die vlieëvanger s’n tipies insekvanger is, dun en plat na agter. Sy gedrag is ook tipies soos baie vlieëvangers – hy sit lank op een plek stil en sodra hy ‘n insek op die grond sien of wat vlieg, sal hy hom agterna sit en vang, om dan weer terug te kom na dieselfde uitkykpunt. Anders as die paradysvlieëvanger, wat tussen bome aktief is, verkies hy om sy kos in die oopte te vang.

Die kleinste van ons drie vlieëvangers van vandag is die Feëvlieëvanger (Fairy Flycatcher). As gevolg van sy grootte verkies hy struike eerder as bome vir sy jag- en broeiplek, maar jy sal moet mooi kyk om hom te sien. Hy is regtig klein en die meeste van sy kos is insekte wat binne die struike rondkruip en vlieg. Vra egter enige voël-entoesias en hy/sy sal sê dat hierdie een van hul gunsteling voëls is om dop te hou. Sy grootte, kleure, wipstert en hangvlerkies maak hom ‘n regte “ag, cute” voëltjie. Hy verdien die naam Feëvlieëvanger.

Terloops, laasgenoemde twee is endemies aan Suidelike Afrika (hulle kom net hier voor).

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)

Verlede keer het ons begin met ons mini-reeksie oor vlieëvangers. Al dra twee van die drie waaroor ons vandag gesels nie die naam vlieëvanger nie, is hulle na genoeg familie dat hulle my nie sal verkwalik as ek hulle saam met hul “neef” gooi nie.

Vlieëvanger nommer een lyk regtig koddig – hy het immers geen stert nie! En sy naam sê dit ook – Stompstert . . . Bosveldstompstert (Longbilled Crombec). Al is hy nie baie skaam nie sal jy eerder sy krrr-krrr geluid in struike hoor as wat jy hom sal sien. Met insekte as sy hoofdieët begin hy gewoonlik laag in ‘n struik en werk boontoe terwyl hy vir sy maaltyd onder die blare of op die fyner takkies soek. In ‘n woud sal hy saam met van sy eie soort en verskeie ander soorte kleiner voëltjies saam tussen die bome of struike beweeg op soek na kos – voëlkykers noem dit ‘n “bird-party”.

Nommer twee het ek ook al in Oudtshoorn gesien, en wat ‘n pragtige voëltjie! Die baie aktiewe Kaapse Bosbontrokkies (Cape Batis) aard eerder aan die kus met sy boomryke woude, maar die vele bome langs ons riviere in die Klein-Karoo asook in die dorp is ideale habitat vir hulle om te floreer. Die mannetjie en wyfie lyk byna dieselfde, maar die wyfie het ‘n roesbruin borsie waar manlief s’n swart is. Hul hoofdieët is logies insekte en spinnekoppe. Mense vra gereeld hoe oud sulke klein voëltjies word – daar is rekords van ‘n groepie bosbontrokkies wat meer as 8 jaar oud geword het. Groter voëls soos jakkalsvoëls en arende kan tot 25 jaar oud word. Papegaaie word interessant genoeg selfs ouer! Nog ‘n bosbontrokkie wat baie na aan die Kaapse een lyk en wat jy moontlik in die droër areas van die Klein-Karoo mag raakloop is die Pririt Bosbontrokkie (Pririt Batis).

En nou die een wat wel vlieëvanger genoem word – die Donker Vlieëvanger (Dusky Flycatcher). Hy is klein en regtig vaal, maar jy sal dadelik aan sy gedrag kan sien dat hy ‘n vlieëvanger is – die stilsit op een plek (gewoonlik in die skaduwee van ‘n boom of struik), die skielike aanval op ‘n vlieënde insek en dan weer terugvlieg na die gunsteling uitkykplek. Hy is ook ‘n boom-en-struik voël en het goed in die dorp aangepas. As jy een raaksien, hou hom vir ‘n rukkie dop, jy sal sien dat hy sy vlerke nou en dan so flap-flap regskud. In die somer kan jy hom met die besoekende Europese Vlieëvanger (European Flycatcher – nie afgebeeld) verwar. Hulle lyk baie dieselfde en het dieselfde gewoontes. Wat my altyd verstom is die afstand wat hierdie voëltjies elke seisoen aflê. In Johannesburg is een gevang wat in Finland gering is! Moenie die vermoëns van die voëls in jou tuin onderskat nie.

Source: Reinderd Visser
(Illustrasie uit SASOL se “Birds of Southern Africa“)